ژینۆسایدی چەرمەو دەسەڵاتەو پەهلەوی دژەو کوردی، بە پاو بەڵگەنامەكا
جۆرەو بابەتی: بەڵگەنامەیی
زوان: كوردی هەورامی
ڕژیمەو دەسەڵاتەو پاشایی پەهلەوی هەرپسەو تەمامەو ڕژیمە داگیركەرەكاتەرەو كوردستانی، جیا جە هێزی ڕەق پسەو كۆشتەی و بڕیەی بە کەرەستەی نیزامی و زیندان و ئەشكەنجەی و جە داردای، هەمیچ بە هێزی نەرمیچ پسەو نمونەی بە ئاسمیەلە كەردەی جە ڕاو سیستەمەو دەزگاكاو بەڕایاونای و وێنەی و دەنگیوە و جە ڕاو سیستەمەو واناێوە و پەروەردەی و بارئاوەردەیوە، جە ڕاو كتێو و ڕۆنامە و گۆڤار و سینەمایەوە، جە ڕاو مادە سڕكەر و بێهۆشكەرەكاوە، جە ڕاو بێ قەیركەردەی عۆرف و ئیخلاق و ویروەكەردەو كۆمەڵگای كوردیوە، بە ڕاوەجداو ناعۆرفیەكا بە نامێ مۆدی تازەیوە و هەمیچ دەیان نموونێ پاسەیتەرێ، كۆشانش زوان و كەلتوور و ئەخەلاق و ویر و عۆرفی باوەو كۆمەڵگاو كوردەواری و هەرپاسە ویەردەی و دەستنووس و بەڵگەنامێ و سەرچەمێ و ئاسەوار و یاگەوارە ویەردینەكێ، تەنانەت ژینگە و سامانە سروشتیێ و مرۆڤیەكاشما جە لێنە بەرۆ و پەی ویش گێرۆشارە.
چی بابەتەنە سەرەنجە كۆتای مۆزمێ جە سەرەو بە تەنیا بەشیە جی ئی كۆششە داگیركاریانە كە ڕژیمەو پەهلەوی جە ڕاو شەڕی نەرم و كۆششی ژینۆسایدیانەی چەرەمەیوە جە پێناوەو جە لێبەردەو زوانی و کەلتوور و لیباسەو و ویەردەو نەتەوە کوردی داینێش.
ڕژیمەو پەهلەوی كە ئەرەمەرزناش ڕەزا سەواد كوهی بیەن، هەر جە دەسپەنەكەردەو باسەكەینە، بە سەرنجدایە جە سەرەو ئانەیە كە ڕەزاشای سەواد كوهی، ئامەن جە ڕۆوەو چەواشەیوە، نامێ فامیلی ویش نیاینە “پەهلەوی”، كە پەهلەوی كۆن پسەو پەهلەوی ئەشكانی یۆ جە نزیكتەرین زوانەكا بە كوردی هەورامیوە بیەن و بەتایبەتی مەتاومێ “پەهلەوی تازە” پسەو فەهلەویاتەو بابا تاهێر هەمەدانی هەم ڕیشە و هەم ڕاستاو هەورامی كۆنی یانی “گۆرانی” بزانمێ و هەمیچ ناوچەو پەهلەی جە ئیلام و خاكەو كوردستانینە هەن، کە نە ئا ناوچە و نە پەهلەوی پسەو شناسایا زوانی هیچ پەیوەندیەشا بە ڕەزا شای سەواد كوهیوە نەویەن، وەرچەم ڕۆشنیەن پەیما كە كە چەواشە و واڕای ماناكا و هەوڵی ناپەسەندانەی ئەخلاقی پەی ڕەزاشای سەواد كوهی، دوور جە ڕاسی نیەن.
پەی ویناو شەجەرەو ڕەزا شا سەواد كوهی وێنەو بەڵگەنامەو شمارە یۆوێ كە جە كتێویانەو دەستنووسەكا مەجلیسەو شوراو ئیسلامی “كتابخانە نسخ خطی مجلس شورای اسلامی”، جە واروە بوینە.
نمونەیە چا بەڵگەنامانە كە كۆششی ژینۆسادیانەی چەرمەو دەسەڵاتەو پەهلەوی جە وەراوەرەو زوان و فەرهەنگەو نەتەوەو کوردینە، مەوزۆ وەرەو چەمی.
بەڵگەنامەو شمارە دووی
ئی بەڵگەنامە کە جە ڕێکوزیاو بەڵگەنامە نەتەویەکاو ئێرانیەنە “سازمانەو ئەسنادەو میلی” ئێرانیەنە بە شمارەو ۲۹۷/۳۳۹۷۷ی پارێزیان، نامەو وەزارەتەو شەڕەو “داوا”و ڕەزا شاین کە پەی وەرگێرتەو “مەنع کەردو“ زوانەو کوردی و زوانەو تۆرکی نوویسیەنش و مەنعش کەردێنە کە ئا مامۆسایاو مەدرەسانە کە کورد و تۆرک زوانێنی، جە ئا یاگانە کە مەردمەکەشا پا زوانانە قسێ مەکەرا، نمەو مەرزیارە و دەرس بە زاڕۆوا با.
بەشیە جە نامەکەی پسەو ویش بە فارسی:(محرمانە مستقیم
یک اسفند ۱۳۱۳
وزارت جنگ
وزارت جلیلە معارف و اوقاف و صنایعمستظرفە
قدغن اکید شود معلمین ترک و کردزبان در مدارس ایالات و ولایات کهاهالی آنجا ترک یا کرد زبان هستندتدریس نکنند و اساسا تکلم زبان ترکو کرد در ایران هرچه زودتر متروکگردد و اگر فکر اساسی راجع به ازبین بردن عقاید مختلف آنها نشودتربیت اولادان آنها در نظام ممکناست یک روزی دست قوی برایاجانب شود زیرا تا امروز جماعت ترکو کرد و آشوری‌های ساکنین ایراندیده نشده که از روی شرافت نسبت بهوطن که آنها را در آغوش خود پرورشداده است خدمت نشان داده باشند).
بەڵگەنامەو شمارە یەرێ
چی بەڵگەنامەنە کە جە ساڵەو ١٣٤٩ی ڕوجیارینە نوویسیان و مەگێڵوە پەی دەورەو موحەمەد ڕەزا شای سەواد کوهی “پەهلەوی”، وەرپەرسەو ئیدارەو ڕائاوردە و پەروەردەو شارەو مەریوانی جە بەشیەشەنە ڕۆوەو وەرپەرسەو گردەو پارێزگاو سنەی ماچۆ کە تاوام جیاێ جە پەرەپەنەدای بە زوانی فارسی جە مەدرەسەکاو مەریوانینە و وەرگێرتەی جە دەرسداو مامۆسایا بە زوانی مەحەلی، تاواچم وردەوردە بە بەکار بەردەو سیاسەتیە تایبەتی لێباسەو وەنیارەکا جە شێوەی وەڵینشوە بواڕوو و لێباسە مەحەلیەکا بنیا لاوە و ئێتر کۆت و شەڕواڵ کەرانە.
بەشیە جە مەتنەو ئی بەڵگەنامە پسەو ویش بە فارسی:
(موفق شدم که ضمن ترویج زبان فارسی در مدارس و جلوگیری از تدریس معلمین به زبان محلی، به تدریج و به اعمالسیاست خاص، لباس دانش‌آموزان نیز از صورت قبلی خارج، دبستان‌ها و دبیرستان‌های مرکز شهرستان، لباس‌هایمحلی را کنار گذاشته، کت و شلوار پوشیدند).
بەڵگەنامەو شمارە چواری
ئی بەڵگەنامە تایبەتەن بە فەرهەنگستانەو ئێرانی کە جە ساڵەو ١٣١٦ەو ڕوجیارینە جە هەشتاو هەشتەمین ئەرەنیشتەو ویشەنە بڕیارش دان نامێ دوو یاگا جە ڕۆژهەڵاتەو کوردستانینە بواڕۆ و دماتەر نامەش کیاستەن پەی ئیدارا و وەزارەتخانەکا کە مەشۆ ئا بڕیاریە بەرا ڕاوەو و چیسەلاوە نامە تازەکا لێ نوویسیاکاشنە پەی ئا یاگانە بنوویسا.
بەشیە چی نامەیە پسەو ویش بە فارسی:
(وزارت معارف و اوقاف ـ فرهنگسان ایران در قشتاد و هشتمین جلسە عمومی بعرض تیکان تپه وطاطائو نامهای ذیل راوضع نمدەاند:
١– تیکان تپه … تکاب….
٢– طاطائو… سیمینرود.
قدغن فرماید، واژەهایتازه را در نامەها بکاربرند. رئیسالوزراء– محلامضا…).
بەڵگەنامەو شمارە پەنجی
ئی بەڵگەنامە نامەیە وەزارەتەو داخێلەو دەسەڵاتەو کوردستانی بیەن کە جە ڕاکەوتەو ٧ەو سیاوکامەو ساڵەو ١٣١٠ەو ڕوجیارینە کیاسەنش پەی وەرپرسەو وەزارەتەو “جلیە و داخلە دامت شوکتە”ی.
جە نامەکەنە مەنوویسۆ: ماچوو پەنەتا با بزاندێ کە جە کوردستانەنە بە تەنیا جە مەدرەسە و ئیدارە دەوڵەتیەکانە بە فارسی قسێ مەکریا و جە تەمامەو شارستانەکاو و دەوروبەرینە و تەنانەت مەردمەو شاریچ جە بێنەو ویشانە کوردی قسێ مەکەرا. پەی ئانەیە مەردمەکە ناچارێ بوا بە فارسی قسێ کەرا مەشۆ مەردەسێ فرێ جە دەورووبەر و شارەکانە وەش کرایا و مامۆسایچ جە ناوەندوە پەی کوردستانی کیانیا، کە جە نەتیجەو تەربیەتی بنەڕەتینە، دماتەر مەردمەو کوردستانی نەتاوا ئێتر ئاشنا بە زوانەکەو ویسا نوا.
(وزارت داخله
حکومت کردستان
مقام محترم وزارت جلیلهداخله دامت شوکته
7 اسفند 1310
محرمانە است
اطلاعا به عرض میرساند کهدر کزدستان فقط در مدراسو ادرات دولتی زبان فارسیصحبت میشود، ولی در تمامبلوکات و اطراف و حتیاهالی شهر بین مردم زبانکوردی محاصره میشود…
برای اینکه در آتیه تماماهالی مجبور به تکلم فارسیشوند، ایجاد مدرارس متعدددر بلوکات و شهر و فرستادنمعلمین مرکزی است که درنتیجه ی تربیت اساسی،بعدا به هیچ وجه آشنا بهزبان کردی خود نباشند).
بەڵگەنامەکاو شماراو شەشی و حەفتی و هەشتی و نۆوێ
ئی چوار بەڵگەنامەو واریە کە جە لاو وەزارەتەو مەعارف و ئەوقافی و وەزارەتەو فەرهەنگیوە نوویسیاێنێ هەر چوار بەلگەنامەکە جە سەرەو یۆوە بابەتینێ و ئانەیە مۆزا ڕووە کە دەسەڵاتەو پەهلەوی پەنجا هەزار ڕیالێش تەرخان دان پەی پرۆژەیە کە یەرێ نوویسەرێ بە نامەکاو پڕۆفسۆر مینورسکی، ڕەشید یاسەمی و مەردۆخ کوردستانی کتێوێ بنوویساو جە کتێوەکاشانە نەتەوەو کوردی پسەو ئێرانی بشناسنا و کوردی چەسپنا بە ئێران و فارسوە.
مەتنەو یۆ جە نامەکا پسەو ویش بە فارسی:
(ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی
سال گذشته در هیئت وزیران مذاکره شد چون راجع به نژاد و ملیت کردها که ایرانی خالص هستند پارەای گفتگوهایناشایسته پیش آمده مناسب است برای جلوگیری از اغتشاش اذهان علاوه بر آنکه برای استحکام روح ملیت ایرانیدر کردها بوسیله تاسیسات جدید فرهنگی اقدام شده اقدامات دیگری نیز بعمل آید از جمله کتاب و رساله هایی بامدارک و اسناد راجع بەاین موضوع و اینکه کردها از عناصر خالص ایرانی قدیم و جزء لاینفک این کشور هستندتالیف و نشر گردد و بر طبق تصویب هیئت وزیران آقایان رشید یاسمی استاد دانشگاه تهران، مردوخ کردستانی،استاد مینورسکی خاورشناس معروف و استاد آموزشگاه زبانهای شرقی در لندن مامور شدند که کتابهای لازم راتالیف نمایند. اینک آقایان رشید یاسمی و مردوخ کار خود را بە پایان رسانیده و کتابهایی را که لازم بوده است تالیفو تسلیم وزارت فرهنگ نموده اند چون البته مقصود از تالیف کتابها این بوده است که چاپ و منتشر شود.
متمنی است مراتب را بە عرض پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی رسانده او امر مبارک را راجع بە چاپکتابهای مزبور با این وزارت ابلاغ فرمایند.
در پایان معروض میدارد استاد مینورسکی نیز مشغول است ولی هنوز کار خود را بپایان نرسانده است).
مەتنەو یۆتەر چا چوار بەلگەنامانە پسەو ویش بە فارسی:
(دائرە هیئت وزراء در جلسه ۳۱ خرداد ماه ۱۳۱۶ نظریه پیشنهاد شماره ٥٧۱ / ٣٦٢٥ – ١٦/٣/٢٦ وزارت معارف واوقاف و صنایع مستظرفه – تصویب نمودند که مبلغ پنجاه هزار ریال از اعتبار دولت برای تالیف و انتشار سه جلدکتاب تاریخ و نژاد و ملیت کردها کە بە توسط آقایان مردوخ کردستانی و رشیدی یاسمی و پروفسور مینورسکی “حقپروفسور مینورسکی در حدود دویست لیره با سعار خارجی خواهد بود” انجام میشود دو ساله نصف آن در امسال١٣١٦ و نصف دیگر در سال ۱۳۱۷ پرداخت گردد. هر مبلغ که لازم است به لیره پرداخت شود باید در حدود هزینهارزی وزارت معارف باشد.
تصویبنامه در دفتر ریاست وزراست.
رئيس الوزراء
رونوشت ابلاغ تصویبنامه فوق برای اطلاع وزارت معارف و اوقاف ارسال میشود.
رئیس دفتر ریاست وزراء).
