چی یونسکۆی هەورامانش پسە میراتی جیهانی قبوڵ کەرد ؟
دماڕۆ-هەورامان
جە وڵاتو چینی یونسکۆ جە ٤٤مین کۆنیشتشەنە گفتوگۆش سەرو دۆسیەو تۆمارکەردەی هەورامانی چوون میراتی جیهانی کەرد و دەرەنجام تۆمارکەردەکەی قبوڵ کریا.
وێرەگاو ٣ شەممەی ٢٧و ژوولای، جە وڵاتو (چین)ی ڕکوزیاو پەروەردە، زانست و فەرهەنگو سەر بە نەتەوەیۆگێرتەکان کە بە یونسکۆ ئەژناسیان، ٤٤ چوارەمین کۆنیشتش ئەنجامدا و جە میانشەنە سەرو دۆسیەو تۆمارکەردەی هەورامانی چوون میراتیوی جیهانی مرۆڤایەتیی قسێ و باسێ وگفتوگۆی فراوان کریا.
هەرپاسە هەورامییەکی چەمەڕێ بێنێ، یونسکۆ دۆسیەکەش پەسەند کەرد و هەورامانش پێسەو میراتیوی جیهانی مرۆڤایەتیی تۆمار کەرد.
یۆنسکۆ جە کۆبییەو ئارۆیشەنە سەرەڕاو هۆرامانی چەندین ئاسەوارێ وڵاتانیش چوون میراتێ جیهانیێ پەسەدێ کەردێ.
٢ ساڵێ زیاتەرەن کە دۆسیەو هەرێمو هەورامانی جە دیمو وەرهۆرزو کوردستان (ئێران)ی دریابێ بە ڕکوزیاو پەروەردە، زانست و فەرهەنگو سەر بە نەتەوەیۆگێرتەکان کە ئەژناسیان بە یونسکۆ تا هەورامان چوون میراتی جیهانی تۆمار بکریۆنە و جە ئی چوارچوەنەیۆنسکۆ سەردای هەورامانیش کەردەبێ.
دۆسیەو هەورامانی کە پەی یونسکۆی کیانیان، ونەکۆڵیای و پەیجوری فراوان جە بوراەکێ (ئەندازیاری بیناسازی و باغداری، گەل شناسی، ژیوگەپارێزی، ئاوی، خاک، فەرهەنگ، زوان و تاریخ) جە وێش مەگێرۆنە و جە میانشەنە ئاماژە بە جیاوازیێ و تایبەتمەندییە زەنگینەکێ هەورامانی و گەلەکەیش دریان.
هەرێمو هەورامانی جە دیمو وەرکەوتو کوردستاوی مەگنۆنە شارستانەکێ مەریوان، سەوڵاوا، پاوە و سنە-ی سەر بە ئوستانەکێ سنە-ی و کرماشان-ی.
بە تۆمارکەردەی هەورامانی چوون میراتی فەرهەنگی جیهانی جەلاو یونسکۆیەوە، نەتەوە یۆگێرتەکێ و دەوڵەتو ئێرانی ناچارێ مەکەرۆنە تا بودجەی تایبەت بە پارێزنای هەورامانی جە گردوو بوارەکانە دیاری بکەرانێ و ڕا نەڎانە ئا میراتە دەوڵەمەندە جیهانییە دەستکاری و وێران بکریۆنە. ئانێچە هەنگامێوە گرنگەنە تا جە ڕاشەوە زوان، وێژە، فەرهەنگ، تاریخ و جیاوازیێ و تایبەتمەندیێ هەورامانی و هەورامییەکان جە فەوتیای ڕزگارێ کریانێ و هامکات گەشەشەان پنە بدریۆنە.
جە هەنگامێ ئەوەڵیەوە،ڕژیموو کۆماری ئیسلامی و پەرپرسەکێش ئەرکشانا کە چنی پارێزنەی ژینگەو بیناسازی هەورامانی و داراییە کەلتووریەکاش،جوابدەروو ئەنقەسوو جە بەین بەردەی شوێنەوارەکاو هەورامانی با کە یۆنسکۆی سەبتێ کەردێنێ،مۆهێم ئانەنە کە ڕژیم مشۆم بوجەی تەیبەت پەی پارێزنای ئا ناوچا تەرخان کەرۆ و پڕۆژەو ئاوەدان کەردەی وسڵامەت مەنەیشا وزۆ یاگۆ وێشوو ئاگاش چا ڕەوتوی بۆ کە پەیش دیاری کریان.
ڕۆشنا کە ئی ڕژیمە ئا کاریە مەکەرۆ و بەردەوامیش خەریکوو تاڵان کەردەی ژینگەی بۆ و سامانە تاریخیەکاچ دزۆ.بەڵام ئیسەو لا ئەگەر هۆشیاری جە هەورامانەنە بۆ ئێتر مشۆ بتاڤۆ جوابوو ئا وەڵاتا بۆ کە یۆنسکۆی ئی خەبەرەش پنە دەینێ و یارمەتی کەلتووری یۆنسکۆی کەرا.چوونکە پی دەلیلا هەر وەڵاتێو یۆنسکۆ کەرۆش مەسئوولوو ئاسەوارە فەرهەنگییەکاش جوابواتەیشش گەرەکا چنەشا:
* شوناس،ئا یاگا کە یۆنسکۆبە ڕەسمی مژناسۆشا با بە خاوەنوو شۆناسێوی جەهانی مهێمی،کە بەهرەمەنێ با جە گردوو ئا مافا کە کۆنوانسیۆنوو تەیبەت بە شوێنەوارەکا باوەڕشا پنەن و سەروو ئانەیە مەرزیەنێرە. پارێزنەیشا جە وەختوو جەنگیەنە ،جە وەختوو هۆرگیسیەی جەنگی داخلیەنە یا هەر جەنگێو تەر کە خەتەرش پەی ئا مەحاڵیە بۆ. کۆنوانسیۆن ئەرکدارا و گەرەنتی پارێزنای چا ناوچەیە کەرۆنە کە کەوتەن وەروو کاولکاری شەڕی.
* بووجە،یۆتەر جە قازەنجەکاو ئەندام بیەی جە لیستوو شوێنەوارە کەلتوریەکاو جیهانی یانەنە کە یۆنسکۆ وێش بووجێوش پەی جە نەزەرە گیرۆنە و ریکوزیە دەوڵەتیەکێ بووجێوی تەیبەت هۆر گێرا پەی ئا یاگا کە یۆنسکۆی بە فەرمی ئەژناسەینێش. ئینەیچە یارمەتیێوی خاسا پەی ژیانەوەو هەورامانی چی بەرەوە.
* ڤاڕووگۆڕی فەرهەنگی و کەلتوری،چێگەیچەنە فرسەتێو هەن پەی ڕێکوزییەکا یاگە فەرهەنگییەکا کە جە وەختوو ئامەی ڕێکوزییە دەوڵەتییەکا پەی هەورامانی بتاڤا پێوەندی هەمبەشی فەرهەنگی چنیشا گێرانێ.
*گەشتیاری،غەیروو ئا قازانجا کە واتێما یۆنسکۆلیستێوی تازە وزۆ وەروو دەموو دەڵەتەکاو دنیای و زانیاری تازە پەی گەشتیاریشا مدۆ پنە .پی جۆرەچ بەشوو گەشتیاری هەورامانی ترۆقی کەرۆ و فرسەتێوی فرە خاسا پەی ناسەی خەڵکوو هەورامانی و فەرهەنگوو و هۆنەریش.
ئاشکران کە خاکوو هەورامانی پەڕا جە کانزا و سەرچەما و ئاسەوارە تاریخیا،بەڵام بە دەلیلوو سیاسەتوو کاولکەرەی دەوڵەتیەنە تا ئیسە نەتاڤیان چا خەڵاتیا کەڵ هۆر گیریۆ.چی وەڵاتەنە هیچ پیشەسازیێوی مۆدێڕن نیا و خەڵکەکەش بە کۆڵبەری ژیڤۆنە و بەردەوامێش هێرش شا کریۆ سەر و ساڵانە دەیان جوانێشا کۆشیانێ.
ئیسە فرسەتێوی خاس هۆر کەوتەن و کریۆ خەڵکانی هۆشیارکارش سەرەوە کەرا و بووژانەوێوی ئیقتسادی ڕووە دۆنە.
حەتا ئەگەر کاربەدەسێ ڕژیمی گەرەکشا نەبۆ کارێوی عال پەی گەشتیاری و موزەخانەی کەرا،خەڵک وێش متاڤۆ پڕۆژێ گۆلالێ وزۆ ڕا و زیاتر هەورامانی بەرا ڤەرەوە.
