ساڵیادی مۆر کردنی پەیمان نامەی لۆزان لە 24ی تەمووزی 1923….

پەیمانی لۆزان و پرسی کورد؛ دابەشکردنی فەرمی خاکی کوردستان،، پەیمانی لۆزان کە لە ٢٤ی تەمووزی ١٩٢٣ لە شاری لۆزان لە سویسڕا لە نێوان کۆماری تازە دامەزراوی تورکیا و زلهێزە سەرکەوتووەکانی جەنگی جیهانی یەکەمدا واژۆ کرا، وەرچەرخانێکە لە مێژووی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی گەلی کورد. وەک جێگرەوەیەک بۆ پەیمانی سیڤەر، ئەو پەیماننامەیە نەک هەر داڕمانی تەواوەتی ئێمپراتوریەتی عوسمانی بە فەرمی نەبوو، بەڵکو نەزمێکی نوێی ناوچەیی دامەزراند کە تێیدا بە ئەنقەست مافی نەتەوەیی کەمینە گەورەکانی وەک کورد و ئەرمەنیەکان پشتگوێ خرا.
دوای شکستی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە جەنگی جیهانی یەکەمدا، زلهێزە سەرکەوتووەکان (بریتانیا، فەرەنسا، ئیتالیا و…) لە پەیمانی سیڤەر (١٩٢٠)دا بڕیاریان دا کە ئێمپراتوریەتی عوسمانی پارچە پارچە بکەن و دەوڵەتی نوێ دروست بکەن، لەوانە دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی و ئەرمینیایەکی گەورە بوو. بەڵام سەرهەڵدانی مستەفا کەمال ئەتاتورک و بزووتنەوەی خۆڕاگری نەتەوەیی لە ئەناتۆلی کە بە شەڕی سەربەخۆیی تورکیا ناسرا، تەحەدای پلانی زلهێزەکانی ڕۆژئاوای کرد.
خاڵی گرنگ لێرەدا ئەوەیە کە لە هیچ خاڵێکدا لە دانوستانە فەرمییەکانی لۆزاندا پرسی کورد وەک ئەکتەرێکی سیاسی سەربەخۆ هەژمار نەکراوە.

کورد هیچ نوێنەرایەتییەک لە کۆبوونەوەکەدا نەبوو، زلهێزەکانی ڕۆژئاوا (بەتایبەت بەریتانیا) بەرژەوەندیی کوردیان کردە قوربانی لە پێناو هاوسەنگی ناوچەیی، ئەمەش بەهۆی هۆکاری ژیۆپۆلۆتیکی و بەرژەوەندییە نەوتییەکان لە عێراق.
لە لایەکی دیکەوە کۆماری تورکیە بە پشت بەستن بە گێڕانەوەی یەکگرتوویی نەتەوەیی، هەوڵیدا نەتەوەکانی نا فارسی زمان، بە تایبەت کورد، بە “تورکی کێوی” پێناسە بکات و زمان و کولتوور و ناسنامەکەیان سەرکوت بکات.
و ئەمە دەسپێکی کارەساتێک بوو بۆ نەتەوەی ستەملێکراوی کورد و ئەو دەسەڵاتیە دا بە هەر وڵاتە داگیرکەرەکان ئێران عێراق و سووریە کە چۆن و هەرچەند پێیان خوشە کورد سەرکوت کەن و چۆنیان حەز لێیە بکوژن و جنۆساید بکەن

پەیمانی لۆزان بەڵگەیەکە کە نەک هەر کاریگەری لەسەر سنوورەکانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبوو، بەڵکو یەکێک لە دەرفەتە مێژووییە گرنگەکانی پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی لەناوبرد. خاڵی دەستپێکی سەدەیەک خەباتی بێوچانی گەلی کورد بوو بۆ مافە نەتەوەیی و زمانەوانی و کولتووری و سیاسییەکانی. مەحاڵە بە شێوەیەکی دروست لە دەرئەنجامەکانی لۆزان بۆ کورد تێبگەین بەبێ تێگەیشتن لەو ڕۆڵەی زلهێزەکانی جیهان دەیگێڕن.