چالاکیی فەعالینی چەپ و كرێکاری لە كوردستان بۆ ڕێزلێنان لە ئەوەڵی مانگی مەی (لە ١٣٥٧ەوە تا ئێستا) ….!
د.ئارێز-سنە
پێشەكی
یەکی مانگی مەی یان یانزەی گۆڵان (ڕۆژی جیھانی كرێکار) لە سەرانسەری جیھاندا وەك ڕۆژێكی ناڕەزایەتی و پێداگری مافەكانی كرێکاران و خەبات دژی چەوساندنەوەی سەرمایەداری ناسراوە. لە كوردستانی ئێران، ئەم ڕۆژە هەمیشە ڕێوشوێنێکی تایبەتی هەبووە و لە ساڵی ١٣٥٧ەوە تا ئێستا، چالاكوانی چەپ و كارگەری بە شێوە جیاوازەكان ڕێزیان لێگرتووە. لەم وتارە سەیرێکی کورت بە چالاكیی هێزە چەپ و بزووتنەوەی كارگەرییەكان لە كوردستانی ئێران بۆ ڕێزلێنان لە یەكەمی مانگی مەی، ڕەوشەكان و كاریگەرییەكانی لە دوای شۆڕشی ١٣٥٧ەوە تا ئێستا دەكەین.
١. دەیەی ١٣٥٠ و ١٣٦٠: شۆڕش و چەوساندنەوەی بەرفراوان
لەگەڵ ڕوودانی شۆڕشی ١٣٥٧، بۆشایی سیاسی ئێران بەشێوەیەكی بەرچاو گۆڕا و هێزە چەپەكان، لەوانە لە كوردستان، ڕۆڵێكی كاریگەریان لە گۆڕانكاری كارگێری و كۆمەڵایەتی گێڕا. كۆمەڵە، ڕێكخراوی چریكە فیداییەكانی خەڵكی ئێران (لقەكانی كەمینە و زۆرینە)، و گرووپە چەپەكانی تر بە چالاكی لە ڕێكخستنی كرێکاران و بەڕێوەبردنی بۆنەكانی یەكەمی گوڵان بەشدار بوون.
لە ساڵە سەرەتاییەكانی شۆڕش، بەهۆی بۆشایی سیاسییەوە، كۆبونەوەكانی یانزەی گوڵان بە شێوەیەكی بەرفراوان بەڕێوەچوون. بەڵام لەگەڵ سەرکۆتکردنی بەرفراوانی هێزە چەپەكان و دەستپێكردنی شەڕی ئێران و عێراق، گۆشار لەسەر چالاكوانانی كرێکاری زیاد بوو. زۆرێك لە سەرکردە چەپەكان خران زیندان یان لە سێدارەدران، یان ناچاربوون وڵات جێ بێڵن و یان ڕوو بکەنە چالاكی نهێنی. بەڵام چالاكیی كارگەری و چەپ لە كوردستان نەوەستا، بەڵكو بە شێوازی خەباتی ژێرزەمینی و بەرگرییە بەربڵاوەكان بەردەوام بوو.
٢. دەیەی ١٣٧٠: گۆڕینی تاكتیك و فراوانبوونی چالاكی نهێنی
لەگەڵ كۆتایی هاتنی شەڕ و جێگیربوونی كۆماری ئیسلامی، سەرکۆتکردنی هێزە چەپ و كرێکارییەكان بەردەوام بوو. لەم ماوەیەدا، هەر كۆبونەوەیەكی سەربەخۆی كارگەری هەڵوەشێنرا و چالاكوانەكان سزای زیندان و دوورخستنەوەیان بەسەردا هات. بەڵام لەم ساڵانەدا، تۆڕە كرێکاری و چەپەكان بە شێوەی نهێنی چالاكییەكانیان بەردەوام كرد و بە ڕاگەیاندن، ڕۆژنامەی شەوانە و چالاكیی ژێرزەمینی بۆ ڕێزلێنان لە یەكەمی مانگی مەی فراوانتر بوو.
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم ماوەیە، زیادبوونی پەیوەندی نێوان بزووتنەوەی كرێکاری كوردستان و ناوچەكانی تری ئێران بوو. چالاكوانی كرێکاری كوردستان لەگەڵ گرووپەكان لە تاران، ئەسفەهان، خوزستان و ناوچە پیشەسازییەكانی تر، هەوڵیدان دەنگی ناڕەزایی كارگەران بە جیهان بگەیەنن.
٣. دەیەی ١٣٨٠ و ١٣٩٠: ناڕەزایی، كۆبونەوە و زەختی زیاتر
لە دەیەی ١٣٨۰، لەگەڵ زیادبوونی هەژاری و بێكاربوون، ناڕەزایییە كارێکارییەكان لە كوردستان زیاد بوو. ڕێكخراوە سەربەخۆكانی كرێکاری وەك كۆمیتەی هاوئاهەنگی بۆ یارمەتیدانی دروستكردنی ڕێكخراوە كرێکارییەكان و كۆمیتەی بەدواداچوون بۆ دروستكردنی ڕێكخراوە كرێکارییەكان، ڕۆڵێكی گرنگیان لە ڕێكخستنی ناڕەزایییەكاندا هەبوو.
یەكەمی مانگی مەی لەم دەیەیەدا، سەرەڕای فشاری بەهێز، وەك نیشانەی بەرگری كارگەری زیاتر سەیر كرا. كرێکارانی كوردستان بە بڵاوكردنەوەی ڕاگەیاندن، ڕێكخستنی كۆبونەوەی بچووك و بەكارهێنانی شێوازە داهێنەرەكان وەك نووسینی درووشمی ناڕەزایی لە بۆشایی گشتی، هەوڵیان دا ئەم ڕۆژە بە زیندوویی بهێڵنەوە.
لە دەیەی ١٣٩٠، بۆشایی ئەمنی زیاتر توند بوو، بەڵام ناڕەزایی و كۆبونەوە كرێکارییەكان بەتایبەتی لە شارەكانی وەك سنە، مەریوان، سەقز و مەهاباد بەردەوام بوو. چالاكوانی كرێکاری وەك شاهرۆخ زەمانی،جەلیل مۆحەمەدی، محمود ساڵحی و عوسمان ئیسماعیلی لەم ساڵانەدا بە دەیان جار دەستگیركران و فشار لەسەریان كرا.
٤. دەیەی ١٤٠٠ تا ئێستا: بەردەوامی ناڕەزایی و یەكگرتنی لەگەڵ بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان
لەگەڵ زیادبوونی كێشە ئابوورییەكان، چەوساندنەوەی بەرفراوان، و ناڕەزایییە گشتگیرەكان، بزووتنەوەی كارێکاری كوردستان بووەتە یەكێك لە پایەكانی ناڕەزایی كۆمەڵایەتی. ڕێزلێنان لە ڕۆژی جیهانی کرێکاران لەم ساڵانەدا بە بەشداری زیاتری كارگەران،خوێندکاران، مامۆستایان و گرووپە كۆمەڵایەتییەكانی تر هاوڕا بوو.
لە ساڵەكانی دواییدا، ناڕەزایی گشتگیری كارگەران، بەتایبەتی لە بەشەكانی وەك نەوت، پترۆكیمیایی و كانزاکان، نیشانیدا كە چینی كرێکاری كوردستان نەك تەنیا بۆ مافەكانی خۆیان، بەڵكو لە یەكگرتینیدا لەگەڵ بزووتنەوە ناڕەزایییەكانی تریش خەبات دەكەن. ڕۆڵی میدیای كۆمەڵایەتی لە زانیاری و هاوئاهەنگی ناڕەزایییەكان زیاد بووە و چالاكوانانی چەپ و كرێکاری لەم ئامرازانە بۆ بڵاوكردنەوەی پەیامەكانیان سوودمەند بوون.هاوڕایی چالاکوانانی سیاسی،تەشکیلاتی و مەدەنی لە گەڵ خەباتی چینی کرێکار لە کوردستان وەک باڵێکی تری خەبات بۆ بەدیهێنانی مافە بنچینەییەکان و عەداڵەتی کۆمەڵایەتی لەم چل و چەند ساڵەی حاکمیەتی ڕژیمی سەرمایەداری ئیسلامی ،زۆر بەر چاو و دیارە.
کۆمەڵە بە هەموو باڵەکانیەوە لەم خەباتە چینایەتییە زۆر ڕۆڵی کاریگەری بووە و درووشمەکانی ڕێپێوانەکانی ڕۆژی ئەوەڵی مانگی مەی لە شارەکانی کوردستان لە سەر ڕێبازی سووسیالیستی هێمایەکی ڕووناکە بۆ داهاتووی بزووتنەوە جەماوەرییەکان،بە تایبەت بزووتنەوەی پێشکەوتووی کرێکاری لە کوردستان.
