توانای تاراوگەی كوردی لە دامەزراندنی دامەزراوە دەوڵەتییەكانی دەوڵەتی دوورخراو…!
ئیدریس پیری
بوونی دامەزراوە دەوڵەتییەكان سەرەتا و لە یەكەمین و پێویسترین قۆناغەكانی سازكردنی دەوڵەتی دوورخراو و هەروەها بۆنیادنانی دەوڵەت بۆ هەر نەتەوەیەكن.
دامەزراوە حوكمی و دەوڵەتییەكان لە ئەساسیترین و سەرەكیترین پایەكانی دامەزراندنی دەوڵەتن كە ئەم پێشهات و پێشمەرجانە بۆ بۆنیادنانی دەوڵەتی دوورخراوی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە هەلومەرجە پەیوەندیدارەکانی ئێستایە، وێڕای ئەوەیكە تەمرین و خۆ ئامادە كردنی گشتی كۆمەڵەگان بۆ چوونە ناو قۆناغی بە دەوڵەت بوون، بە تایبەت بۆ نەتەوەی كورد كە لەگەڵ مەترسی هەمەچەشنە و گۆشار و ئاسمیلاسیۆنی هەمەلایەنەی داگیركەرانی كوردستان ڕووبەڕووە، بە چەند قات زیادترن و لە پرۆسەی بەرەنگاریی و ڕزگاریدا دەتوانێت لە تواندنەوە، خاپوور و وێران كردن، بە تاڵانبردن و فەوتاندن و كۆشتنی بە تایبەتی هێزی مرۆیی، زمان و كەلتوور و مێژوو و سامانە سروشتییەكانی كورد و كوردستان ڕێگری بكات.
تاراوگەی كوردی بە حەشیمەتێكی چەندین میلیۆن كەسیەوە لە پێناو دامەزراندنی ژمارەیەكی بەرچاو لەو دامەزراوانە كە بۆ بۆنیادنانی دەوڵەت چ بە شێوەی دوورخراو لە قۆناغی ئێستادا و چ بە شێوەی حەقیقی لە دوای ڕزگاریدا، پێویستن، هێزی شارەزا و بە توانای بۆ دابین كردنی بودجەی ساڵانەی ئەو دامەزراوانەیەی هەیە.
ژمارەیەكی بەرچاو لەو دامەزراوانەی كە بۆنیاد نانیان لانیكەم لە هەلومەرجی سیاسی ئێستای جیهان و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین و لە پرۆسەی ڕزگاری و بۆنیادنانی دەوڵەتی دوورخراو بۆ ڕۆژهەڵاتی كورستان لە تاراوگەدا پێویستن، پێشمەرجەكانیان هێزی شارەزای مرۆیی و پشتیوانی دارایین، کە بوونیان هەیە.
زۆرینەی دامەزراوە حكومی و دەوڵەتییەكانی نەتەوە و وڵاتەکانی جیهان، وێڕای ئەوەیكە بە شێوەی حەقیقی بوونیان هەیە، بە شێوەی ئانلاینش خزمەتی شارومەندانیان دەكەن و لە گەشە و ناساندنی وڵات و زمان و كەلتوور و مێژوویان بە جیهان چالاكی دەكەن.
وەکوو نموونەگەلێکی دامەزراوەیی وڵاتانی جیهان بە گشتی؛ خاوەنی موزەخانەی نیشتمانی، كتێبخانەی نیشتمانی، دامەزراوەی تایبەت بە دێكۆمێنت کردن و ئەرشیڤی نیشتمانیانن. بەڵام تاكوو ئێستە نەتەوەی كورد بە گشتی وێڕای ئەوەیكە لە دەوڵەمەندترین نەتەوەكانی جیهانن لە بواری بەڵگەنامە و دەستنوووس و ئەرشیڤی مێژوویی، بە تایبەتی لە بوارەكانی شوێنەوار و ئاسەواری مێژوویی، دەستنووسی چەرمی و كاغەزی، بەرد نووسراوە و لەوحی گڵین و كەلەپوور و…هتد، لەم بوارەدا كەمتەرخەمی نواندووە و ئەوەش زیانێكی قەرەبوونەكراوی لە دەستنووس و بەڵگەنامە و ئەنتیك و شوێنەوار و ئاسەواری مێژوویی و بە گشتی ئەم سامانە گرینگەی نەتەوەی كورد گەیاندووە. ڕۆژ بە دوای ڕۆژ ئەم سامانە نەتەوەییە زیاتر لە جاران بە هۆی نم و مۆریانە و خۆرەتاو و پورتیكیایی و ناستاندارد ڕاگرتنیان، لە ناو دەچێت یان لە لایەن قاچاخچی و دەوڵەتانی داگیركەری كوردستانەوە بە تاراج و تاڵان ئەبردرێن.
دامەزراندنی ئەم شێوە دامەزراوانە لە قۆناغی ئێستای خەباتی ڕۆژهەڵاتی كوردستان، لانیكەم بە شێوەی ئانلاین یا ڕاستەوخۆ و حەقیقی بەڵام لە تاراوگە، وێڕای ئەوەیكە وەكوو سەرچەشن و نمونەیەكی ئەرێنی بۆ بەشەکانیتری کوردستانیش بە ئەژمار دێت، بە كەمترین تێچووی مادییەوە ئیمكانی هەیە كە لە لایەن تاراوگەوە و بە بەشداری حیزبەكان، ڕێكخراوەكان، ناوەند و بنكە جیاجیاكانی بواری سیاسی، كەلتووری، ڕاگەیاندن، زمانەوانی و هەروها بە بەشداری كەسایەتی شارەزای بوارە جیاوازەكان ساز بكرێن و دەرەنجام و دەستكەوت و بەدواداهاتی ئەرێنی بەرچاو و لە بەرژەوەندی نەتەوەییدا لێ دەكەوێتەوە كە لە خوارەوە نموونەگەلێكی پێشنیاری دەخرێنە بەرچاو:
1. موزەخانەی نەتەوەیی كوردستان، كە هەم بە شێوەی ئانلاین دەبێت و ئاسەوار و شوێنەوارە دێرینەكانی كوردستان بە دیجیتاڵ كردنیان لە فەوتان دەپارێزێت و بە جیهان ئەیاناسێنێت، هەمیش ئیمکانی هەیە بە شێوەی حەقیقی و یاسایی لە وڵاتێك دابمەرزێت و لە ڕێگەی یاساوە ئاسەوارە مێژوویەكانی كوردستان لە مۆزەخانەكانی جیهان وەربگرێتەوە و بیانپارێزێت. كە وێڕای بەرژەوەندی نەتەوەیی و مەعنەوییەكەی دەتوانێت داهاتی ببێت و بۆ بەرژەوەندی نەتەوەیی تەرخان بكرێت.
2. كتێبخانە و ئەرشیڤخانەی دەنگ و ڕەنگی نەتەوەیی كوردستان، كە دامەزراندنی هەم بە شێوەی ئانلاین و هەم بە شێوەی حەقیقی لە تاراوگە ئیمكانی هەیە و دەتوانێت ئەرشیڤی كوردی لە ئاستی جیهاندا كۆ بكاتەوە و لە مەرگ و لەناوچوونی زیاتر ڕزگاری بكات.
3. دەستنووسخانەی نەتەوەیی كوردستان، بە مەبەستی پاراستنی دەستنووس و بەڵگەنامەكانی كوردستان و كۆ كردنەوە و ئەرشیڤ كردن و نووژەن كردن و پاراستنیان كە هەم بە شێوەی ئانلاین و هەمیش بە شێوەی حەقیقی ئیمكانی هەیە.
4. دامەزراوەی یاسایی و دادوەری كوردستان بە مەبەستی پشتگیری لە مافی مرۆڤ لە نیشتمان، بڕیاردان و حوكمی گشتی لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندی گشتییەكان، لەوانە تێكدانی ژینگە و بە تاڵان بردن و لە ناوبردنی ئاسەوار و شوێنەواری مێژوویی.
5. دامەزراوەی لێكۆڵینەوە ستراتیژیكیەكانی كوردستان، كە ئەركەكانی لەوانە لێكۆڵینەوە و ئامار گرتن و تۆمار كردن لە سەر نموونەگەلێكی وەکوو حەشیمت و خاك و سامانە سروشتییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەبێت.
6. دامەزراوەی تایبەت بە فریاكەوتن و ئاگاداركردنەوەكان و یارمەتی و مادی و مەعنەوەییەكانی كۆمەڵگا لە كاتی كارەسات و ڕووداوە سروشتی و چاوەڕوان نەكراوەكان، بە تایبەتی لە كاتی قەیرانی گشتی و ڕووداوە نەخوازراوەكاندا ئاگاداری و ڕێنوێنی پێویست و یارمەتی مادی و مەعنەوی شارومەندان بدات.
7. دامەزراوەی هاوبەشی بەهێزی تایبەت بە دەنگ و ڕەنگ و ڕاگەیاندن بە هەموو زاراوەكانی كوردی و زمانەكانی تر لە كوردستان و زمانە جیهانییەكان لە بەرژەوەندی نەتەوەییدا.
8. دامەزراوەی هاوبەشی تایبەت بە دیپلۆماسی و كاروباری تایبەت بە وەزارەتی دەرەوەی دەوڵەتی دوورخراو.
چەند خاڵی ئاماژە پێكراوی پێشنیاری دامەزراندنی دامەزراوە حوكمی و دەوڵەتییەكان لە سەرەوە، مشتێك لە خەروارن كە ئاماژە بە هەموویان، شرۆڤەی قۆناغەكانی دامەزراندنیان، پێداویستییەكانی قۆناغی دامەزراندن و كارا كردنیان، دەرنجام و دەستكەوتەكانیان، بە شێوەیەكی چڕوپڕ و ورد لە بابەتێكی ڕۆژنامەییدا ناگونجێت و جێی نابێتەوە.
ئەم دامەزراوانە وێڕای ئەوەی هێزێکی مرۆیی شارەزا بۆ بەڕێوەبردن و خزمەت كردنیان لە حەشیمەتی چەندین میلیۆنی تاراوگە و حیزب و ڕێكخراوە كوردیەكاندا هەیە، بە هەمان شێوە دابین كردنی تێچووی مادیان لە توانای تاراوگەدا هەیە و وەكوو پێویستترین و كاریگەرترین و پڕدەستكەوتترین چالاكییەكانی تاراوگەی كوردی لە ئێستادایە و لە یەكەمین و سەرەكیترین هەنگاوەكانی دامەزراندنی دەوڵەتی دوورخراو و هەروەها پێویستترین كردەكان لە پێناو پاراستنی مێژوو و زمان و كەلتوور و ژینگە و ئاسەوار و شوێنەواری مێژوویی و دەستنووس و بەڵگەنامەی نەتەوەیی و بە هەمان شێوە بارهێنانی سامانی مرۆیی شارەزا لە بەرژەوەندی نەتەوەیدا بە تایبەت بۆ داهاتووی نیشتمان و بۆنیادنانی دەوڵەتی حەقیقی لە داهاتوودا بە هەژمار دێن.
