ئێران و هژمونی لە ناوچەکەدا
محەمەد حەکیمی
ئێران له‌ساڵی 2007ه‌وه تائێستاش شوێنێكی چالاكه بۆ به‌ڕێوه‌به‌ردنی كاره‌كانی رێكخراوی قاعیده و داعش و هەروەها ئامێزی بۆ ژماره‌یه‌ك سه‌ركرده‌ی ئه‌و گروپه تیرۆریستییه كردووه‌ته‌وه تا له‌وێوه كاری تیرۆریستی له‌دژی سعودیه و ئیمارات و ئوردون و عێراق ئه‌نجامبده‌ن. ئه‌و چه‌كدارانه له‌نێوان شاره‌كانی ئێران ته‌ڕاتێن ده‌كه‌ن له‌وانه تاران و مه‌شهه‌د و زاهیدان و حزبوڵڵاش چاودێری پلانه‌كانیان ده‌كات و به‌ڵێنی پشتگیریی داراییان پێده‌دات، هاوکات رژیمی ئیسلامی پشتگیری دارایی و لوجستیکی و هەروەها سەربازی هێزەکانی حەشدی شەعبی، سەدری ئیراق، حزبوڵڵای لوبنان و یەمەن و … هتد دەکات و ئەمەش وایکردوە کە لە دوایین لێدوانی بەرپرسانی ولاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، “پرایس” وتە بیژی وەزاەرەتی دەرەوەی ئەمریکا وتی: کۆماریی ئیسلامی، بەرپرسی هێرشەکانی سەر ئەمریکایە و هەروەها وتیشی واشینگتۆن، کۆماری ئیسلامی بە بەرپرسی ئەو هێرشانە دەزانێت کە لە ناوچەدا شەڕی پرۆکسی دژی ئەمریکا دەکەن. هەروەتر لە درێژەدا وتی “دوایین هێرشەکان لە ئێراق، لە لایەن گرووپە پاڵپشتیکراوەکانی کۆماری ئیسلامی بەڕێوە چووە و ئەو چەک و تەقەمەنیانەش کە بە کار هاتوون، لەشەڕی نێوان ئێران و عێراقدا بینراوە.” ئەم ڕاگەیاندنە هاوکاتە لەگەڵ هێرشی ڕۆژی دووشەممە بۆ سەر ناوچەی سەوزی بەغدا و ناوچە کەوتە بەر هێرشی مووشەکی و بوووە هۆی زیانی ماڵی لە نزیکی باڵیۆزخانەی ئەمریکا.
لەلاێکی دیکەوە “خامنەیی” لە دوایین لیدوانی خۆیدا باس لە پێتاندنی ئورانیوم تا ئاستێکی بەرز دەکات ئەوە نیشاندەری ئەوەیە کە زمانی بەرپرسانی رژیمی ئیسلامی دوای هاتنە سەر کاری “جەو بایدن” گۆڕدراوە و زمانی شەڕ و ئاشتی بە کار دێنن و ئەوەش نیشان دەدات کە رژیم دەیەوێت بگەرێتەوە سەر مێزی دانوستان، بەڵام لە کردەوەدا رێک بە پێچەوانەی قسەکانی “زەریف” و “رۆحانی دەبیندرێت و دیارە قسەی کۆتایی “خامنەیی” رێبەری ئەو گرۆپە دەیکات.
بەڵام ئەوەی گرنگە رژیمی ئیسلامی ئێران ئێستا وا هەست دەکات کە واشینگتۆن ناوێرێت هێرشی نیزامی بکاتە سەری و هیچ کردەوەیەکی دیکە بە دژی ئێران ئەنجام نادات و تەنانەت ئەگەر رژیم دەستیشی بە چەکی ناوکی بگات ئەو وڵاتە تەنیا بە گەمارۆکان بەسەندە دەکات، هەر بە هۆی ئەم فکریەتەوەیە کە سیاسەتی خۆی سەبارەت بە بەرنامەی ناوکی ناگۆڕێت و بەم شێوە دڵ قایمەو درێژە بە کاری پێتاندنی یورانیومی خۆی دەدات و هەموو هەولی خۆی خستوەتە گەڕ بۆ ئەوەی دەستی بە چەکی ناوکی بگات. بەڵام ئەگەر رژیمی ئیسلامی دەستی بە چەکی ناوکی بگات و بچێتە ناو باشگای ناوکیەوە، ئەوا دۆخی ناوچەکە زۆر لە چاو جاران ئاڵوزتر دەبێت و ئەمەش دەبێتە هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر ناوچەکە و هەموو جیهان، دروست بوونی ناوچەکە بە ناوچەی ناوکی و کێبرکێیەک لەم ناوچە بۆ دەست گەیشتن بە چەکی ناوکی دەست پێدەکات. ئەوەش لەلایەن وڵاتانی ناوچەکە و بە تایبەتی وڵاتی ئیسراییل قەبوڵ ناکرێت، هەر بۆیە ئیستە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لەم بوارەدا بە بونبەست گەیشتوە، بەڵام ئەوەی تا ئێستا لە هەر دوو لا رەچاو کراوە ئەوەیە کە رژیم دوو لایەنە گەمە دەکات و “جەو بایدنی”ش هەر بە هەمان شێوە هەم لە ناڵ دەدات و هەم لە بزمار، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئەمریکا تا ئەم ساتە هیچ شتێکی سەبارەت بە لابردنی گەمارۆکانی سەر ئێران نەوتوە و هەنگاویکی لەو بوارەدا نەناوە و لە دوایی لێدوانی وەزارەتی دەرەوەیدا دەڵێت گەمارۆکان بەردەوامە تا ئەوەی رژیمی ئیسلامی ئێران نەگەرێتەوە پای مێزی دانوستان و دیارە هیچ شتێک وەک جارانی لێناێتەوە و ئەمریکا بە دوای ئەوەیە کە دەستی رژیم نە تەنها لە بەرنامەی ناوکی بەڵکوو سەبارەت بە بەرنامەی موشەکیش کورت بکاتەوە و رێگە نەدەن رژیم دەستی بە موشەکی دوورهاوێژ بگات.
ئەمە لەلایکەوە و لەلایکی دیکەشەوە رژیم هەموو هەوڵی خستوەتە گەڕ بۆ ئەوەی لە ناوچەکە هژمونی خۆیی زیاتر بسەپێنێت بە سەر گرۆپە توند ئاژوەکان و لەو ریگەشەوە بتوانێت گوشاری زیاتر بخاتە سەر دەوڵەتی ئەمریکا و هەر بۆ ئەو مەبەستەش دوای هاتنە سەر کاری “بایدن” تا ئێستا دوو هێرشی مووشەکی بە دژی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە دەست پیکردوە و بە بروای من “بایدن” تا ئیستە لەو بوارەدا شکەستی خواردوە و کاردانەوەی دەوڵەتی بایدن لەم بوارەدا زۆر لاواز بێ هەڵویست بوە.
هەر بۆیە رژیم هەولی داوە پشتگیری تەواوی ئەلقاعیدە بکات و بە رێگە پیدان بە سەرکردەکانی قاعیده و به‌ئاگاداریی راستەوخۆیی خامنەیی، لە ئێران به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن و ئاسانكاریی دارایی به‌رچاویان بۆ ده‌كه‌ن تا چه‌كداره‌كان بچنه شوێنی تر و له‌به‌رژه‌وه‌ندی گروپه تیرۆیستییه‌كان چالاكی ئه‌نجام بده‌ن. له‌وانه ناوی “ئۆڵمزۆن ئه‌حمه‌دۆڤیچ سادقییف” كه به “جه‌عفه‌ر ئۆزبه‌كی” ناسراوه و “عێزه‌دین عه‌بدولعه‌زیز خه‌لیل” كه به زه‌ین ئه‌لعابدین سوری ناسراوه و “ساڵح قه‌رعاویی سعودی” كه به نه‌جم خه‌یر ناسراوه، هێنراوه. ئێران په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ رێكخراوی قاعیده و به‌ره‌ی نوسره‌دا هه‌یه و “جه‌عفه‌ر ئۆزبه‌كی” به یه‌كێك له‌گرنگترین ئه‌ندامه‌كانی قاعیده له ئێران داده‌نرێت و به‌هۆی په‌یوه‌ندیی پته‌وی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئێراندا، چه‌ندین ئاسانكاری بۆ کراوە و هاتوچۆی ئەو کەسانە و رێبەرانی دیکە قاعیدە لە ناوخۆیی ئێران زۆر ئاسانە و هەموو ئاسانکارییکیان بۆ دەکرێت. وه‌زاره‌تی خەزێنەداریی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانیش جه‌ختی لە سەر ئەوە كردووه‌ته‌وه كه “ئۆزبه‌كی” به‌ئاگاداریی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران كار له‌سه‌ر سه‌ربازكردنی چه‌كداران له‌به‌رژه‌وه‌ندی به‌ره‌ی نوسره ده‌كات و تۆڕێكی به‌رپرس له‌گواستنه‌وه‌ی چه‌كدار و پاره‌ی بیانی له‌ڕێگه‌ی توركیاوه، به‌ڕێوه‌ده‌بات.
هەروها “عه‌بدوڵڵا عه‌زام” كه پێشتر “ساڵح قه‌رعاوی” له وه‌زیرستانه‌وه سه‌ركردایه‌تی كردووه، له‌كاتیی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی “قه‌رعاویدا” به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ “عه‌لی عه‌مر” كه هاوڵاتییه‌كی سعودیی داواكراوه و “ماجد ئه‌لماجد” كه له‌ساڵی 2013 به نه‌خۆشی مردووه، بازنه‌ی چالاكییه‌كانی فراوانكردووه. هه‌ر به‌گوێره‌ی سه‌رچاوەکان، حزبوڵڵا به‌ڵێنی به كه‌تیبه‌كانی “عه‌بدوڵڵا عه‌زام” داوه کە پشتگیری دارایی و لوجستیکیان پێ بگەێنێت و ئەمانە نیشان دەدات کە رژیمی ئیسلامی ئیران دەیەوێت پەرەی زیاتر بە پەیوەندییەکانی ئەو گرۆپانە بدات و لە کاتی خۆیی کەلکیان لێ وەرگرێت.
بە بروای من بڕیاردەرانی واشینگتۆن بە ئاگابوون لەم دۆخە دەیانەوێت بە بێ ئەوەی شەڕێکی دیکە لە ناوچەکە هەلگرسێت کۆتایی بە بەرنامەی ناوکی ئێران بێنن و ” بایدن” تا دوا ساتەکان هەول دەدات کە لە ریگەی ئاشتییەوە چارەسەری کێشە و پرسی رژیمی ئیسلامی لە ناوچەکە بکات بکات.
بەڵام ئەوەی راستییە دەسەڵاتدارانی رژیمی ئیسلامی ئێران نەتەنیا سیاستەوان نین بەڵکوو گرۆپێکی توندڕەوی ئاینین کە زیاتر لە سێ دەیەیە لەم ناوچەدا خەرێکی ئاژاوە نانەوەن، ئەم رژیمە هەر رۆژە گرفتێک بۆ وڵاتێک دروست دەکەن و پشتیوانی لە هەر جۆرە گرۆپێکی توندڕەوی ئیسلامی دەکەن، کاتێ ئەم دەسەڵاتە ئایینیە دەستی بە چەکی ناوکی بگات، ئێتر بەربەرەکانێ لەگەڵ ئەم وڵاتە نامومکین دەبێت، هەر بۆیە وڵاتانی ئەمریکا، ئیسراییل و یەکێتی ئوروپا پێش لەوەی ئەم گرۆپە ئایینیە توندڕەوە بتوانێت ناوچەکە بە ئاگڕی چەکی ناوکی بسوتێنێت، پێشی پێدەگرن تەنانەت ئەگەر روسیە و چینیش بە دژی بن.
