لەدایکبوونی گۆڕانکاری: ڕێگا بەرەو ئازادی

ئێمە دەزانین کۆمەڵگاکەمان ڕێی گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی گرتۆتە بەر و بەردەوامە لەسەر ئەو ڕێبازە. بەڵام ئەمە چۆن ڕوویدا؟ چ هێزێک ئەم ڕاپەڕینەی خولقاندووە؟ و کۆتایی ئەم ڕێیە بە کوێمان دەگەیێنێت؟ گۆڕانکاری لە ئاسمانەوە نایەتە خوارەوە؛ بەڵکوو لە دڵی گەلێکی زیندووەوە هەڵدەستێت، ئەو کاتانەی کە پێکهاتە کۆنەکان چیتر ناتوانن واقیعە نوێیەکان لەخۆ بگرن. لە کۆمەڵگای ئێمەدا، ئێستا دوو هێز وەک وزەی نوێبوونەوەی مێژوویی دەردەکەون: ژنان و نەوەی نوێ.

بۆ سەدان ساڵ، ژیانی کورد بە نەریت داڕێژراوە – هەندێکجار پارێزەری کۆمەڵایەتی، هەندێکجار کۆت و بەندی ستەمکار. کەچی لەناو ئەم نەریتانەدا، هەمیشە خاڵی بەرگری هەبوون، جووڵانەوەی بچووک بەڵام بێوچان بەرەو ئازادی. ئەمڕۆ، بوێریی ژنان و ڕۆحی بێئارامی گەنجان بوون بەو دوو باڵە گرنگەی کە کۆمەڵگاکەمان لەسەری دەست پێ دەکات بە سووڕانەوەیەکی نوێ. ئەو گۆڕانکارییەی لە نێوان ئەو دوو چینەدا ڕوویداوە، شۆڕشگێڕانە بووە. بەئاگاهاتنەوەیان ئاسوودەیی سیستمی کۆنی شێواندووە، ئەو پێکهاتە پیاوسالارییە سێبەردارەیان هەڵوەشاندووە کە پێشتر سنوورەکانی بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتی مرۆڤی دیاری دەکرد. لەو سیستەمە پیاوسالارییەدا، باوک وەک خاوەنێک دەوەستا – خاوەنی ژن، خاوەنی منداڵان، خاوەنی داهاتوو. ئەم ڕێکخستنە تەنها پێکهاتەیەکی خێزانی نییە؛ بەڵکوو ئەو مۆدێلەیە کە دەسەڵات، سیاسەت و کولتوور لەسەری بونیاد نراوە. بەڵام کاتێک ئەو چینەی پاشکۆ بوون دەستیان کردووە بە دەربڕینی دەنگەکانیان وداواکردنی مافی چارەنووسی خۆیان، ئەم پلەبەندییە دەستی کردووە بە لەرزین. هەر هەنگاوێک کە بۆ سەربەخۆبوون بڕیبێتیان، ئەگەرچی لە ئاستی تاکیشدا بێت، کۆمەڵگا یەک هەنگاوی تر بەرەو تێگەیشتنێکی نوێ لە دادپەروەری دەبات.

ئازادی و ڕۆحی کورد:

ڕێبازەکانی ئازادی، مافەکانی مرۆڤ و یەکسانی بەرهەمی ئەم سەردەمەن و لە تازەترین دەسکەوتەکانی مرۆڤن لە ئاستی جیهانیدا، بەڵام دەنگدانەوەیەکی چاوەڕواننەکراویان لە ڕۆحی کوردییدا دۆزییەوە. هەرچەندە کۆمەڵگای کوردی بۆ ماوەیەکی درێژ لە ئەزموونی تەواوی پێشکەوتن بێبەش بوو، بەڵام بە بیستنی ئەلف و بێی زمانی ئازادی باوەشی بۆ کردەوە، دەتگوت لە قووڵایی دڵی خۆیدا پێی بێگانە نییە و تارماییەکی کۆنی بیرەوەری لەناو خۆیدا ڕاگرتووە.

بەڵام ڕاستییەکی تاڵ ئەوەیە کە بەدەستهێنانی ئازادی هیچ کات ئاسان نییە و پاراستنی لەویش قورس ترە. ئازادی ناتوانێت تەنها لەسەر ئارەزوو بژی. دەبێت بنیاد بنرێت، بپارێزرێت و نوێ بکرێتەوە. ئەو پرسیارەی لە بەردەممانە ئەوە نییە کە ئایا ئازادیمان خۆش دەوێت – ئەوە لە خوێنماندایە – بەڵکوو چۆن دەتوانین بە سەقامگیری بنیادی بنێین. ئەو ڕێگایانە چین کە دەبێت بیگرینە بەر بۆ بەدەستهێنانی؟

مۆدێرنیتە و گەڕان بەدوای خۆدا:

مۆدێرنیتە زیاتر لە گۆڕینی ئامرازەکان ژیانی ئێمەی سەروبن کردووە. کوالیتی ژیانی ئاسایی بەرز بووەتەوە و ژیانی ڕۆژانە ئاسانتر و ئاسوودەتر بووە. بۆ یەکەمجار لە مێژوودا، خەڵکی ئاسایی دەرفەتی ئەوەی بۆ ڕەخساوە کە لە خۆی بپرسێت: من کێم؟ چۆن دەمەوێت بژیم؟

ئەم پرسیارە نیشانەی لەدایکبوونی جۆرێکی نوێی مرۆڤە – کەسێک کە ڕەتیدەکاتەوە بە گوێڕایەڵی یان ترس پێناسە بکرێت. ئەم پرسیارە خۆی لە خۆیدا یاخیبوونە دژی هەر کۆتێک کە ڕۆح دەبەستێتەوە و کەرستەی مۆدێرنە یارمەتیمان دەدات دەستمان بە هەموو سەرچاوە و ئەزموونێک لە هەموو سووچێکی دونیا بگات بۆ ئەوەی وەڵامی ئەم پرسیارانە بدۆزینەوە. ئەوە وای کردووە جیهانبینی ژنان و گەنجانمان بفڕێت و دنیا ببینێت و وێنای ئازادی بکات.

بەڵام لە دوای هۆشیاری بەرپرسیارێتییەکی قورس دێت: بۆ دروستکردنی کۆمەڵگایەک کە تێیدا ئەم ئازادییە هزرییە بتوانێت بژی، نەک تەنها خەیاڵی پێوەبکرێت.

ئابووری – بنچینەی ڕزگاری:

ئازادی لە مێشکدا دەست پێدەکات، بەڵام لە ئابووریدا دەژی. هیچ کەسێک ناتوانێت بە شکۆوە بژی بە بێ دابینکردنی پێویستییەکانی ژیان. بۆ ژنان، سەربەخۆیی ئابووری بووەتە سنووری یەکلاکەرەوە لەنێوان دیلی و ڕزگاریدا.

لە کۆمەڵگای ئێمەدا، خوێندن و ئیشکردنی ژنان نیشانەی شۆڕشێکی بێدەنگ بووە. هەر ژنێک کە دەخوێنێت، ئیش دەکات و مووچە وەردەگرێت، یان خاوەندارێتی دەکات، نەک تەنها ژیانی خۆی دەگۆڕێت بەڵکوو لۆژیکی کۆمەڵایەتی دەوروبەریشی دەگۆڕێت. هەموومان گەر سەرنجێکی چواردەوری خۆمان بدەین، زۆر لەو ژنانەمان بینیوە کە ژیانێک ژیاون پڕ لە بێڕێزی، لە ستەم، ئازار. بەڵام هیچ کات دەنگیان هەڵنەبڕیوە و سەریان دانەواندووە و خۆیان ئامادە کردووە بۆ بەردەوامبوونی ئەو ئازارە. ئایا ئەوان بێهەست بوون و نەیاندەتوانی خەونی خۆشبەختی ببینن؟ نەخێر، ئەوان چارە و پەنایەکی تریان نەبوو.

سەربەخۆیی ئابووری هێز بە ژنان دەدات کە بڵێن “نەخێر” – نەخێر بۆ پشتبەستنی زۆرەملێ، نەخێر بۆ سووکایەتی، نەخێر بۆ بێدەنگی. ئەوان دەتوانن لەسەر پێی خۆیان بوەستن و خۆیان خەریتەی ژیانی خۆیان داڕێژنەوە. ڕزگاریی ڕاستەقینە تەنها ڕۆحی یان فیکری نییە؛ بەڵکوو ماددیشە. کۆمەڵگایەک کە نیوەی دانیشتووانەکەی لە دەسەڵاتی ئابووری بێبەش دەکات، ناتوانێت بانگەشەی ئازادی بکات.

پێناسەکردنەوەی ڕۆڵەکان – شۆڕشی ڕاستەقینە:

شۆڕشە ڕاستەقینەکان لە شەقامەکانەوە دەست پێ ناکەن، بەڵکوو لە شێوازی سەیرکردنی یەکترییەوە دەست پێ دەکەن. بۆ گۆڕینی کۆمەڵگا، دەبێت ئەو ڕۆڵانە پێناسە بکەینەوە کە ئێمە پێناسە دەکەن.

لە ڕابردوودا، منداڵ لە خێزانە کوردییەکاندا زۆرجار وەک موڵک سەیر دەکرا – دەستێک بۆ یارمەتی، سەرمایەیەک بۆ پیری، سەرچاوەیەک بۆ بەهێزیی خێزان. کچ بارگرانییەکی دارایی بوو کە دەبوو بە زووترین کات بدرێت بە شوو. بەڵام ئەمڕۆ، زۆرێک لە دایک و باوکان منداڵەکانیان وەک تاکێک دەبینن کە خەونی تایبەتی خۆی هەیە. ئامانجی ئەوان کۆنترۆڵکردن نییە بەڵکوو گەشەپێدانە. ئەم گۆڕانکارییە – لە خاوەندارێتییەوە بۆ هاوبەشی – یەکێکە لە قووڵترین گۆڕانکارییە ئەخلاقییەکانی کۆمەڵگاکەمان.

ئەگەر ئەم پێناسەکردنەوەیە بتوانێت خێزان بگۆڕێت، ئەوا بیر لەوە بکەوە کە پێناسەکردنەوەی ڕۆڵی ژنان و مرۆڤەکان بە گشتی دەتوانێت چی بۆ نەتەوەیەک بکات. کاتێک واز لە سەیرکردنی ژنان وەک پشتبەستوو دەهێنین و دەست دەکەین بە سەیرکردنیان وەک هاوکار و هاوشان لە دروست کردنی ژیان و مێژوو، خودی کۆمەڵگا دەست دەکات بە هەناسەدان بە شێوەیەکی جیاواز.

کاتێک ڕۆڵەکان پێناسە دەکرێنەوە – مێژوو دەجووڵێت:

مێژوو نیشان دەدات کە کاتێک واتای ڕۆڵی مرۆڤەکان دەگۆڕێت، شارستانییەت بازێکی گەورە دەدات. لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا، بەریتانیا ڕووبەڕووی کەمیی سەرباز بووەوە لە سەنگەرەکانی پێشەوە. وڵاتەکە داوای لە ژنان کرد کە پۆستەکان لە کارگەکان، گواستنەوە، پزیشکی، و سوپای یاریدەدەردا پڕ بکەنەوە، بۆ ئەوەی پیاوانی زیاتر بنێردرێت بۆ پۆستە سەربازییەکان. ئەوە قورسایی سوپای بەریتانیای لە تەرازوی شەڕدا بە ڕادەیەکی بەرچاو زیاد کرد: ژنان سەلماندیان کە ئەوان تەنها خشڵی ناسک نین بەڵکوو بڕبڕەی پشتی مانەوەی نیشتمانین. دوای جەنگ، ئەم ئەزموونە ئەفسانەی لاوازیی ژنانی تێکشکاند و ڕەوابوونی داواکاری یەکسانی مافی ژنانی دووبارە سەلماند.

زیاد لەسەد و پەنجا ساڵ پێش ئێستا، و لە کاتی جەنگی ناوخۆی ئەمریکا، بڕیارەکەی ئەبراهام لینکۆڵن بۆ ڕێگەدان بە لیوا ڕەشپێستەکان بۆ شەڕکردن، زیاتر لە جەنگێکی گۆڕی – خودی ناسنامەی گۆڕی. لەو کاتەدا ڕەشپێستەکان بە هاوڵاتی پێناسە نەدەکران و مافی بەرگری کردن لە وڵاتیان نەبوو. سەربازە ڕەشپێستەکان، کە جارێک کۆیلە بوون، شەڕیان کرد و مردن بۆ وڵاتێک کە مرۆڤبوونیانی ڕەت دەکردەوە. لە ڕێگەی بوێرییەکانیانەوە، ئەوان ئەوەیان پێناسە کردەوە کە واتای چییە ئەمریکی بیت. و نەتەوەکەیان ناچار کرد کە ڕووبەڕووی دووڕوویی ئازادییەک بێتەوە کە لەسەر کۆیلایەتی بنیاد نراوە.

لێرەدا مەبەست ئەوە نییە کە مرۆڤ دەبێت تەنها بە مردن و شەڕکردن خۆی بسەلمێنێت. بەڵکوو مەبەست ئەوەیە بەدەستهێنانی ئازادی هیچ کات ئاسان نەبووە؛ و بەئاگاهاتن و بەئاگا هێنانەوە مەرجی سەرەکین.

بەرەو کۆمەڵگایەک لە مرۆڤی ئازاد:

ئەو گۆڕانکارییەی کە کۆمەڵگاکەمان پێویستی پێیەتی، هەنگاوی بەرەو هەڵگرتووە و هێشتا ڕێگەی دوور و درێژی لەبەردەمدایە، تەنها سیاسی نییە؛ بوونگەرایانەیە. دەبێت پێناسەی ئەوە بکەینەوە کە واتای چییە مرۆڤ بیت – لە دەرەوەی ڕەگەز، لە دەرەوەی هۆز، لە دەرەوەی گوێڕایەڵی.

کۆمەڵگایەکی ئازاد بنیاد دەنرێت کاتێک هەر تاکێک وەک مرۆڤێک پێناسە دەکرێت کە مافی چارەنووسی خۆی هەیە – بۆ بیرکردنەوە، بۆ خۆشویستن، بۆ هەڵبژاردنی ڕێگەی ژیان. کاتێک هاووڵاتیان لە هەموو ڕەگەز و ئایین و بیر و باوەڕ و تەمەنێک وەک تاکێکی ئازاد پێناسە دەکەینەوە، زەمینە بۆ شتێکی زۆر گەورەتر لە چاکسازی ئامادە دەکەین: ئامادە دەبین بۆ لەدایکبوونەوەیەکی نەتەوەیی.

مۆدێرنیتە، ئابووری و بەئاگاهاتنەوەی ئەخلاقی ڕێگای جیاواز نین – لە یەک ڕاستیدا یەکدەگرنەوە: کە ژیان تەنها کاتێک واتای دەبێت کە بە ئازادییەکی ڕاستەقینە بژین.

کاتێک ئەو ڕاستییە لە دڵی گەلێکدا ڕەگ داکوتێت – کاتێک هەر کەسێک دەست دەکات بە هەناسەدان وەک ڕۆحێکی ئازاد – ئەوکات، و تەنها ئەوکات، کۆمەڵگایەکی کوردی دەبینین کە تەنها مۆدێرن نییە، بەڵکوو خاوەن شکۆیە و زیندووە بە جوانیی ئازادییەوە.