دەقی وتاری هاوڕێ ڕەزا کەعبی لە سمیناری ساڵیادی کۆماری کوردستان لە ناوەندی سەرکردایەتیی کۆمەڵە
ئەمڕۆ ٢ی ڕێبەندانە، ئەو ڕۆژە ڕۆژێکی مێژووییە لە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی گەلی کورد لە کوردستانی ڕۆژهەڵات و بەگشتی لە هەموو پارچەکانی دیکەی کوردستان.
٢ی ڕێبەندان هەڵگری گەلێک تایبەتمەندی گرینگە لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی کورددا.کوردستان و ئەو مەڵبەندەی کە کوردی لێ نیشتەجێیە بە کۆمەڵێک ڕووداوه و پێشهاتی جیهانی و ناوچەیی دەناسرێتەوە و، لە ٧٥ ساڵی ڕابردوو یەکێک لەو ڕوواوە مێژوویانە کە لە بزووتنەوەی کوردی ڕووی داوەو بەسەند و بەڵگە و دێکۆمێنت تەنانەت لە وڵاتانی جۆراوجۆری دنیا بوونی هەیە،دامەزراندنی کۆماری کوردستانە لە مهاباد. خەڵکی کوردستانیش هەر لە کۆمارەوە و دووای کۆمار و بە ئێستاشەوە ، هەزاران و دەیان هەزار و سەدان هەزار کەس ئیلهامیان لێ وەرگرتووە، خەباتیان کردووە، قوربانیان داوە و، بووەتە هێماو ئارەزوویەک بۆ ئەوەیکە ڕۆژێک لە ڕۆژان، خەباتی بێ وچانی خەڵکی کوردستان بگاتە بەرهەم و بگاتە لووتکەی خۆی.
هەرچەند” کۆما”ر لە مەهاباد ١١مانگ و ١١ڕۆژی خایاند، بەڵام کاریگەری درێژ ماوەی بەجێ هێشت. هەر بۆیە بە بروای من گرینگیی تایبەتی خۆی هەیە کە ئەم ڕۆژە یاد بکرێتەوە و، رێزلێگرتن و شرۆڤە کردن لەسەری دەبێتە ئەنجدای کار. کەواتە هیچ کەس ناتوانێ خۆی لێ ببوێرێ، چ ئەوانەی مەدح و سەنای زۆری دەکەن، چ ئەوانەی ڕەخنەگرن، چ ئەوانەی مێژوو نووسن و چالاکانی سیاسی و ڕۆژنامەوانەکان و، چ ئەوانەی بە چاوێکی ترەوە چاو لەم ڕووداوە گرینگە دەکەن.
بەو پێیە ئێمەش وەک حیزبێکی چەپ و سوسیالیستی ناتوانین خۆمان لەم ڕۆژە بدزینەوە و قسەی لەسەر نەکەین، ڕووداوێکی گرینگە لە کوردستان،
کۆمەڵەش وەک حیزێکی چەپ وسوسیالیستی پێویستە لەو بابەتەوە روانگە و سەرنج و هەڵوێستی خۆی هەبێ و هەتا ئێستاش بوویەتی.
هەر لەدووای ڕاپەڕینی گەلانی ئێران لە ساڵی ١٣٥٧ی هەتاویدا ئەوە کۆمەڵە بوو وەک رێکخراوێکی چەپ و سوسیالیستی لە رۆژی ٢ی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٥٩ له شاری بۆکان یەکەمین رێورەسمی یادکردنەوەی دامەزراندنی کۆماری بەرێوە برد.
زۆر گرینگە ئێمە لە هەنگاو و جووڵەیەکی مێژوویی دا بتوانین بەپێچەوانەی مێژوو نووسانی بۆرژووایی، بە پێچەوانەی دەوڵەتەکان، بە پێچەوانەی داگیرکەرەکان و، بە پێچەوانەی هەموو ئەوانەی دەیانهەوێ کۆماری کوردستان لە روانگە و بە ویستی خۆیان پێناسە بکەن و بە لارێیدا بەرن و، سەر لە خەڵک بشێوێنن، لێکدانەوە و شرۆڤە وخوێندنەوەی خۆمانمان هەبێ و بتوانین کۆماری کوردستان بەرینە پێگەی راستەقینەی خۆی و شوێنی شیاوی خۆی پێ ببەخشین.
هیچ ڕووداوێکی مێژوویی کوتووپر و بە شەوێک و لە ناکاو روونادا و بۆخۆی لە خۆیەوە نایتەدی، لە خۆڕا درووست نابێ، هۆکارگەلێکی نێوخۆیی، ناوچەیی و جیهانی کار دەکەنە سەر ئەوەیەکە ئەم ڕووداوە ڕوو بدات. جاری وا هەیە ڕووداوێکی زۆر بچووک، ڕەنگدانەوە و کاردانەوەی زۆر مەزنی دەبێ لەسەر ئەوەکە بابەتەکان پێکەوە گرێ بدرێن و پێکەوە ببەسترێنەوە.
دیارە من مەبەستم ئەوە نییە زۆر بگەرێمەوە دواوە و بچمە سەر باس و بابەتی کۆنتر، بەڵام سی بۆ چل ساڵ پێش کۆماری کوردستان لە مەهاباد، دوو شۆڕشی گەورەی تر ڕوویان دا، کە زۆر لە کۆمار نزیک بوون ، چ لەرووی جۆغرافیاییەەو، چ لەبابەتی کات و زەمانیشەوە، کە یەکێان شۆڕشی سوسیالیستی ئۆکتۆبری ١٩١٧ی شورەوی بوو. هەرچەند ئێستا و لێرەدا ئامانج و مەبەستی من شرۆڤەکردنی ئەو شۆڕشە نییە، بەڵام پێویستە بڵێم بۆ یەکەمین جار لە پاش شۆڕشی سوسیالیستی ئۆکتۆبر بوو کە ریزبەندییەکی جیهانی لەنێوان خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش و بەشمەینەتی گەلانی زوڵم لێکراو له لایەکەوە و، دەسەڵاتداران و سەرمایەداران و بۆرژووازی، ئاغاو دەرەبەگەکان لە لایەکیترەوە ساز بوو. لە راستیدا شۆرشی سوسیالیستی ئۆکتۆبر ئەم ریزبەندییەی کردە ریزبەندییەکی جیهانی، بە جۆرێک کە لە دوورترین شوێنی ئەم گۆی زەوییە،کۆمەڵگای مرۆڤایەتی بوو بە دوو بەش، بەشێکی کەوتە ژێر کاریگەری شۆڕشی سووسیالیستی ئۆکتۆبر و، بەشێکی دیکەی تووڕەو نیگەران بوون لەوەی زەنگی هوشیار بوونەوەی گەلان لێدراوەو دەستی پێ کردووە.
لە ڕاستیشدا هەر وا بوو، لە مێژووی کۆنەوە، لە هەزاران ساڵ پێش ئەو رێکەوتە، شۆڕشی دژی کۆیلەداران، شۆڕشی ڕەعیەتەکان و شۆڕشێکی دیکەی گەوره لە ئەورووپای ناوەڕاست لە ساڵی ١٨٤٨ و، گەلێک شۆڕشی گەورەی دیکە لە ئورووپا ڕووی دا بوو، بەڵام شۆڕشی سوسیالیستی ئۆکتۆبر یەکەمین جار بوو کە ڕووی دا و ئەم ڕیزبەندییە جیهانییەی لێکەوتەوە. هەر ئەوەش بوو بە هۆی ئەوەکە بانگی ئازادی، بانگی بەرابەری، بانگی ڕزگاری گەلان لەناوچەکە بڵاوە بێتەوە، ئەو رەوتە لەسەر ئێران و کوردستانیش کاریگەری دانا و، هەروەها دەشزانین کە هەر ئەو سەردەمە وردە وردە هاتووچۆ بۆ سۆڤییەت دەستی پێ کرد و، کرێکاران بە شەپۆل و بە بەرفراوانی ڕوویان لە باکۆ و ئازەربایجان کرد کە لە ژێر کارتێکردن و کاریگەریی شۆڕشی سوسیالیستی ئۆکتۆبر لە کاتی گەڕانەوە بۆ ئێران، لەگەڵ خۆیان فیکر و ڕامانی نوێی ئازادی و بیری بەرابەری و خولیای رزگاری و ئازادیی گەلانی ئێرانیان لەگەڵ خۆیان هێنایەوە.
ئەم بارودۆخە جیهانییەی قسەمان لێکرد،واتە شۆرشی ئۆکتۆبر،شۆرشی مەشرووتە لە ئێران ،شەری یەکەم و دووهەمی جیهانی و، روخانی ئیمپراتۆری عوسمانی ،دابەشکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست لە نێوان زلهێزەکانی جیهان و، شۆرشە کوردستانیەکان بە گشتی ، مەبەستم ئەوەیە کە کۆماری کوردستان لە ناخی وەها بارودۆخێکدا سەری هەڵدا.
بەڵام ئەساس و بنەرەتی ئەو دەرفەت و مەجالەی لە مهاباد بۆ کۆماری کوردستان رەخسا، بۆ ئەو بۆشاییەی دەسەڵات و حاکمییەت دەگەرێتەوە کە لە ناوچەکەدا پێک هاتبوو.، کۆمەڵەی ژێکاف ئاڵ و گۆری بەسەردا هاتبوو و بە نێوی حزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران دەناسرا و، بوونی خۆی بەو ناوە تازەیەوە راگەیاندبوو. لە ژێر کاریگەری و پشتیوانیی سۆڤییەتدا، لە ٢ی رێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ی هەتاویدا و لە مەیدانی چوارچرای مهاباد کۆماری کوردستان راگەیەندرا. هەروەها ئێرانیش لەو سەردەمەدا لەلایەن دوو وڵاتی گەورەوە داگیر کرابوو کە ئەمەش بە قازانجی کۆماری کوردستان بوو. بەمجۆرە دەتوانین بڵێین کە سەرجەمی ئەم فاکتەرانە بوونە دەرفەتێکی باش و بەستێنێکی لەبار و گونجاو بۆ راگەیاندنی کۆماری کوردستان.
ئەو سەردەمەش یانی لە ساڵانی ١٣٢٠ هەتا ١٣٣٢ ی هەتاوی بۆشاییەکی گەورەی سیاسی لە ئێران بە گشتی لە ئارا دا بوو. هەر لەو قۆناغەدا حیزبە سیاسییەکان دروست دەبن و حیزبە چەپەکان وەک حیزبی توودە کە لە مانگی خەرمانانی ساڵی ١٣٢٠ی هەتاوی دادەمەزرێ و، هەروەها لە دوای دەیەی ٢٠ دەبێتە گەورەترین و جەماوەریترین حیزبی سیاسی لە ئێران دا کە لە بزووتنەوەی ژنان دا رەوڵێکی سەرەکی هەیە، هەروەها لە بزوتنەوەی کرێکاران دا قورسایی خۆی هەبوو، لە ناو رووناکبیران و شاعیران و نووسەران و قەڵەم بەدەستاندا قسەی یەکەمی دەکرد.
دەتوانین بڵێین دەیەی ٢٠ی هەتاوی لە ئێران دەیەی وشیاری و هەستانەوە و گەشەی هزر وبیری روناکبیری و هاتنەمەیدانی ژنان و کرێکاران و گەلانی ئێران بوو، لە وەها بارودۆخێکدایە کە گەلێک بزووتنەوەی دیکە وەک جوولانەوەی میرزا کوچک خانی جەنگەڵی لە باکووری ئێران و، هەروەها گەلێک بزاڤ وجووڵانەوەی دیکە سەر هەڵئەدەن کە دەبێتە هۆکاری ئەوەیکە لە هەموو ئێراندا خەڵک لەگەڵ بزووتنەوەیەکی بەهێزی کلتووری و سیاسی و ئابووری روبەروو ببنەوە کە هەمووی ئەوانە بواری لەبار بۆ راگەیاندنی کۆماری کوردستان لە مەهاباد دەرەخسێنن.
هەروەها ئەو کارانەش کە کۆمار لەو ١١ مانگەدا کردی،وەک چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامەی کوردستان، زۆر دەستکەوتی گرینگی مێژوویی و ئازادیخوازانە و ئینسانی و بەرابەریخوازنەی تێدایە بەرامبەر بە ژنان و ئازادییە سیاسی و مەدەنییەکان و زۆر بابەتی تر کە من بە جەسارەتەوە دەڵێم لانیکەم کۆمار گەرای ئەوەی دانا کە بزووتنەوەی کورد بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا بزووتنەوەیەکی پێشکەوتنخوازانەیە، بزووتنەوەیەکی دژی گەلانی دیکە نیە، بانگەشەی برایەتی گەلانی کردووە، هەر بۆیە چاو لێکەن لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لە باشووریش ئەو بەرفراوان بوونەی ئائینی و ڕەگەزیە کە بوونی هەیە لە هیچ شوێنێکی جیهان نییە، بەڵام شەڕی مەزهەبی نابیندرێ، شەڕی تورک و کورد جیا لەو ڕووداوەی نەغەدە کە هۆکارەکانی شاراوە نین، شەڕ و دوژمنایەتیەکی ئەوتۆ نابینین ،پروپاگەندەی ناسیۆنالیزمی دەمارگرژانە، پروپاگەندەی دژایەتی گەلان، دژایەتی مەزهەبەکان نابینین، با دڵنیا بین کە ئەمە دەستکەوتی کۆمارە و لەوێوە سەرچاوەی گرتووە. هەر لەسەر ئەساسی ئەو بناغە تۆکمە و دەوڵەمەندەیە کە بزووتنەوەی کورد لە خۆیدا بزووتنەوەیەکی ئازادیخوازانەیە، بزووتنەوەیەک کە بۆ ڕزگاریی خۆی هەوڵ ئەدا ناتوانێ هاندەری روانگەی دیلکردن و یەخسیرکردنی گەلانی تر بێ،هەر بۆیە بزووتنەوەی کورد، لەسەراسەری ئێراندا بزووتنەوەیەکی خۆشەویستە، بزووتنەوەیەکە خەڵک بەڕێزەوە لێی دەروانن و، لەم بارەوە بۆ نموونە کاتێک کۆمەڵە هاتووەتە نێو خەباتی جەماوەری لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە دوای ساڵی ١٣٥٧ ئەم خسڵەت و تایبەتمەندییانە زۆرتر پەرەی سەندووە، نەقشی کۆمەڵە لە بزووتنەوەی کوردستاندا دەتوانین بڵین مۆدێڕنتر، ئینسانیتر، ئازادیخوازانەتر و بەرابەریخوازانەتری کردووە و پەرەی پێداوە و لە دونیای مۆدێڕنی ئەمڕۆدا مانایەکی تری پێ بەخشیوە.
کۆماری کوردستان بە داخەوە تێکشکا، بەڵام ئەوەیکە ئەیبینین دوای ٧٥ ساڵ تا ئێستا بزووتنەوەی کورد، لە باری جوغرافیای سیاسیەوە، زۆر هەوراز و نشێوی هەیە و ناکرێ بەیەکیان بەراورد بکەین.
بەشداری جەماوەری لەم بزووتنەوەیەدا زۆر بەرچاوتر و بەرفراوانترە
دەتوانین ئاماژە بەوەش بکەین چەند ساڵ پێش ئێستا لە مانگرتنێکی گشتیدا زیاتر لە ١٠ میلیۆن کەس بەشدار بوون و ئەوەی کە روون وبەرچاوە لە ماوەی ئەم ٧٥ ساڵە لە قوربانیدان و شەڕ و کار و چالاکی و تایبەتمەندیی پێشکەوتنخوازانە و رۆڵی ژنان لە کوردستان و لە بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد و لە نێو حیزبە سیاسیەکاندا زۆر گۆڕاوە و زۆر زیاتر بەرچاوە.
بە دڵنیاییەوە لە ساڵانی داهاتوودا ئێمە لەگەڵ بزووتنەوەیەکی زۆر بەهێزتری ژنان لە چاو ڕابردوو بەرەوروو دەبین و ، ئاستی تێگەیشتووی و وشیاری نەتەوەیی لە کۆمەڵگادا و زانا بوون و تێگەیشتووی لەسەر زمانی کوردی، لەسەر مێژووی کورد و،بە گشتی لەسەر هەموو ئەوانە زۆر زیاتر پەرەی سەندووە.
لەم ٧٥ ساڵەدا کە چاو لێدەکەین بزووتنەوەی خەڵکی کوردستان لەهەر کاتێک بەهێزتر، پڕ ناوەرۆکتر و وشیات و پرزانیاریتر و پێداگرترە لە سەر خواستەکانی.
ڕێبەرانی نوێی خوڵقاندووە، ناو و ناوبانگیانی بە جیهاندا بڵاوکردووەتەوە و کردوونی بە کەسایەتی جیهانی. تێکۆشەرانێکی یەکجار زۆر لە سەرتاسەری کوردستان بەشداری ئەم بزووتنەوەیە بوون، حیزبی نوێ دەستیان بەکار کردووە کە کۆمەڵە یەکێک لەوانەیە کە بە بڕوای من ناوەڕۆکی هەموو بزووتنەوە کوردییەکان لە ڕۆژهەڵات و، هەموو ئەوانە دەبنە ئەو هۆکارە کە ئێمە زۆر بە ڕێزەوە چاو لە کۆمار بکەین.
بەهەرحاڵ کارێکی گەورەیان کرد، بناغەیەکی باشیان داڕشت، دەستکەوتێکی گەورەیان بۆ ئێمە بەجێهێشت، ئێمەش ئەرکدار و بەرپرسیارین، نەک ئەوەی کە بی پیرۆزێنین، نەک ئەوەی بە بەژن و باڵایاندا هەڵدەین، نەک ئەوەی لەبیری بکەین کە لە چ کات و ساتێکی مێژووییداین، بەڵکوو بۆ ئەوەی لەسەر سەکۆی کۆمار ڕاوەستین بۆ ئەوەی دەستکەوتی زۆرتر و هێزی گەورەتر بخۆڵقێنین
ئێستاش ئێمە وەک کۆمەڵە کە باس لە دامەزراندنی کۆمەڵە لە ٤٠-٥٠ ساڵی ڕابردوودا دەکەین، حەقی خۆیەتی نەوەی نوێ و جیلی ئێستا و داهاتووی کۆمەڵە لەوە زۆرتر بچینە پێشەوە و هەوڵ بدەین خۆمان لەگەڵ دنیای نوێ و دنیای مۆدێڕن ڕێکبخەین بۆ ئەوەی بتوانین لەوان دووا نەکەوین.
من دڵنێام کە دەوری داهاتووی دوای ڕووخانی کۆماری ئیسلامی هەروەک چۆن لە ساڵی ١٣٥٧ دا ڕووخانی ڕژێمی پاشایەتی هەلێکی زێڕین بۆ خەڵکی کوردستان هاتەئاراوە، ئەم جارەش زیاتر لە پێشوو هەلێکی گەورەتر دەخوڵقێ.
هەروەک چۆن دوای ڕووخانی ڕژێمی پاشایەتی شاری سنە بو وبە ناوەندی ئەم بزاڤە و، زۆر جار قسەی یەکەمی کردووە و مێژوویەکی پڕ دەستکەوتی بووە، دەوری داهاتوو ئیلام و کرماشان هەمان رۆڵ و پێگە پەیدا دەکەن.
ئێمەیش وەک کۆمەڵەی زەحمەتکێشان ئەبێ بە پێشوازی ئەم دۆخەوە بچین و کاری بۆ بکەین، نابێ خەیاڵمان ئاسوودە بێ کە گۆڕانکارییەکان خۆیان روودەدەن و دەچنە پێشەوە، رۆڵی زانست، رۆڵی کەسە زاناکان رۆڵی پێشکەوتووان و کادرەکانی حیزبی سیاسی، گرینگی خۆی هەیە، دەبێ ئەم ئەرکە مێژووییەی خۆمان بناسین.
