هاوارێوە بێدەنگ….!
هانیە مۆحەمەدی
نویستەی بە تۆنێوە هەستیارکارێوە ئاسان نیا پەی چنیای باسێ چی بابەتەنە. من هەر بەشێوە بە وێگێرتەی چنووش و دڏان منیەو پا ئازایەتییە قووڵەیە کە ئا ژەنێ پەی ناڕەزایەتی نیشان دایش بە کارش بەرڏ و هەر پاسە هەم پەی ئا تەرس و گیروگرفتاکە پەی ژەنا جە ئێراننە مێوەرۆ بە زوانێوە پەڕ جە ڕێز و حورمەتی، پەی قۆمیایێ چانەی جە وەڵاتێوە ئیسلامینە، واتەکەیم دوور کەرووە جە هەستیاری و ورڏتەرش کەرووە سەروو قووڵاییو ناڕەزایەتیەکەی و وێگێرتەی ئاکەساکا کە چێروو دەسەڵاتوو ستەمکارانە هەوڵ و تەقالا کەرا.
پەردەلادای جە ئازایەتی… چیرۆکو ئا ژەنێ کە وێش جە زانکۆیێ جە تاران ڕووتکەرڏۆ
کەردەوەیێوە لاواز بەڵام فرە قووڵ و بەدەرڏوار، هاوارێوە بێدەنگ بێ پەی ئازاڏی. دلێو فەزا بێدەنگ کریاوەکاو زانکۆکاو تارانی، ژەنێ جوانە جل و بەرگش بە نیشانەو ناڕەزایەتی وێش لابەردێ. ئینە کەردەوەیێوە قووڵا کە ڕەمزوو سەرپیچکەرڏەین جە وەڵاتێوە کە بەڏن و ژیواو ژەنا بە تونڏ و تێژی جە لایانو یاسا و ئەڏەب و نەریتیوە کۆنتڕۆڵ کریان. ئاماژەکەش فرەتەر بێ جە ناڕەزایەتیەکەیش، بانگەواز کەرڏەیوە بێ پەی گرڏو دنیای کە ئازار و وێگێرتەو ژەناو ئێرانی وینا، کە دەها ساڵێن قورساییو هێزێوە باوەڕپەنەنەکریا سەرکوت کەرڏەیشا گیریانەنەوەر. ئینە چیرۆکو ژەنێن کە هەرچی چێوشا وستنە دلێو تەرسی پەی ئینەی کە باسێ وزۆنە بەین و پی کاریشە بەشێ بۆ جە شۆڕشێ هەرە گەورەتەر پەی ئازاڏی.
۱ـ ئانە کێنە سیمبولو ئازایانەو ئی سەرپێچیکەرڏەیە…؟
جە کۆمەڵگایێوە کە هۆرچنیای و ڕواڵەت و هەرپاسە هۆرئێستێوەو ژەنا ئینا چێروو کۆنتڕۆڵێوە ئیدامەدار و تێژنە، ئازایەتیو ئی ژەنێ (ئاهوو دەریایی) بیەن بە نوێنەرایەتیو ئا ئازایەتییە و هێزێوە کە ژەنەکا ڕوانە جە سەرانسەرو ئێرانی هۆرشگێرا. ئاڏە بەشێنە چا نەوەیە کە جە دنیاو دیجیتاڵی و هۆشیارینە گەورێ بیێنە، بەڵام چەنیو ئانەیشە بە بۆنەو یاساکاوە کە ئازاڏیو کەسەکا سنووردار کەرا، سنووردارە بیێنە. ناڕەزایەتییەکەش جە زانکۆیێ جە تاراننە، نەک تەنیا لاو جوان و جاهێڵەکاو ئێرانی بەڵکوو دلێو ژەنا جە سەرانسەرو دنیای دەنگ مڏۆوە، ئینەیچ نیشان مڏۆ کە تاکە کەسەکا تا چنە تاوا باڵ کێشا وەختێ کە بنەڕەتیتەرین مافەکاشا چێروو گەماڕۆینە با.
۲ـ کۆرتەیوە جە مێژوو یاساکاو جل و بەرگی جە ئێراننە
پەی ئانەی مرۆڤ جە قورساییو ناڕەزایەتییەکەی یاوۆنە، بنەڕەتنە مشۆ چا کۆمەڵگا سنووردارە یاوۆنە کە ناڕەزایەتییش وەرانوەرشنە هۆربڕیەن. جە ساڵەکاو دماو شۆڕشو ئیسلامی ئێران ۱۹۷۹، ئێران یاسایێوەش مەرزنارە کە یاساو جل و بەرگی فرە تونڏ پەی ژەناش یاگێ وست و داواش کەرد جە ژەنا کە جە وەردەموو خەڵکینە سەرپۆشەکاشا بڏا سەرەشارە و پابەندێ با بە جل و بەرگو کۆنەپەرستاوە. ئی کۆدە جل و بەرگا جە تەرەفی «پۆلیسی ئەخلاقی»وە یاگێ وزیا بە واتەو وێشا ئەرکەکەشا بەرزگێرتەو بەها ئیسلامییەکانە. ساڵانێوەن ئی یاسایا ئازاڏیو ملیۆنان ژەنیش سنووردار کەرڏێنێ و غەرامە کەرڏەی، شەرمەزار کەرڏەی جە کۆمەڵگا و جە فرە حاڵەتێنە زیندانی کەرڏەی سەپنا سەروو ئا کەسارە کە یاساکاو جل و بەرگی مەبەرا ڕاوە و سەرپێچی کەرا چەنەشا. تاڕادێوە شکەنجە کەرڏەی و حەتتا یاوان مەرڏەیش، هەر پاسە کە کناچە کوردە (ژینا ئەمینی) کە جە شەقامەکاو تارانی بە بۆنەو سەرپۆشیشۆ گێرتەشا و چێروو شکەنجەینە ژیواش کۆتاییش پەنە ئاما و بیە بە سیمبولو هۆرئێستەیوە جە گرڏو ئێرانی، چونکا ئی سنووردارکەرڏەیە چەنی تەرس و بێزار بیەیشا، جە ژیواو ڕوانەو ژەنەکاو ئێرانی تاویانۆ کە حەتتا کەردەوە ساڏەکاو وێبەروستەیچشا بە ئەگەرێوە فرە گەورەتەر تەرسنۆکشا کەرڏەن. پی بۆنەوە ناڕەزایەتییەکەش پێخامێوە بێ دژ بە تەماموو سیستەموو کۆنتڕۆڵکەرڏەی، کە هێما و وازیاروو کەرامەتو هۆرچنیای تاکە کەسی بێ.
ناڕەزایەتییو ئی ژەنە جوانێ بەشێ بێ جە هۆرئێستەیێوە فرە گەورەتەر کە دماو مەرگە دڵتەزێنەکەو ژینا «مەهسا» ئەمینی جە ساڵوو ۲۰۲۲ پتەوتەر بیوە. مەرگوو ژینای ناڕەزایەتییەیوە بەرفراوانش جە سەرانسەروو ئێرانی هۆرگریسنانە، ژەنەکا ژیواو وێشا وستنە دلێو تەرسی تا دژ بە ئا بارودۆخو ستەمکارا کە وەرشا گێرا قسێ کەرا. دماو مەرگوو ژینای ژەنکاو ئێرانی تا ئیسە هەنگامێ بەجەرگانەشا نیا پەی وەرەوڕووبیەیوە چەنی سیاسەتە ستەمکارەکاو ڕژێمی، کە فرەو جاراش مەترسییەوە گەورەو خۆدوو کەسەکەیچ ئینا سەرشۆ. ڕاپەیمایی و دروشمەکا بە شێوەیێوە ڕاستەوخۆ سەرپێچیشا جە یاساکاو حیجابی کەرڏ، تا یاگێوە کە بازێشا قژێشا بڕیێ یا وەردەموو خەڵکینە سەرپۆشەکاشا ئاویر دێ. ئی کردەوا هەرچەن تۆقێنەرێنێ بەڵام بە کۆمەڵ پەی ئازاڏی و کۆتایی ئارڏەی بە سیاسەتە وەرتەسککەرەوەکا نیشان مڏا.
ئا ژەنێ جە تاران بە هەرمانە بێدەنگ بەڵام هێزدارەکێش بیە بە بەشێوە جە شۆڕشوو «ژینای»، هەم تەراز چەنی کەسانێ بێئەنڏاز تەرێ جە شەڕوو ئازاڏیەکاو تاکەکەسی وەرانوەروو ڕژیمی مردا.
۳ـ ماناو ڕووتبیەیوەکە بە لاوازی پێسەو ناڕەزایەتییەتی
پەی ژەنێوە جە ئێراننە کە جل و بەرگش جە وەردەموو خەڵکیوە لابەرۆ، کردەوەیێوەن کە تەحەداو بنەماو نۆرمە کۆمەڵایەتییە تۆنڏڕەوەکاو وڵاتی کەرۆ. جە کۆمەڵگایێوە کە حەتتا لادایێوە وچکلەو جل و بەرگی تاوۆ لێکەوتەیوە قورس و سەخت چەنی وێش بارۆ، ڕووتبیەیوە وەرەچەماو خەڵکینە بۆ بە کردەوەیێوە قووڵ و لاوازی و سەرپێچی. جە بەشەکاوتریو دنیاینە، ڕووتی پەی ناڕەزایەتی نیشاندای چەم نەتەرسی و ڕەڏکەرڏەیوەو نۆرمەکاو کۆمەڵگای بەکارمێ، هەرپاسە کە جە شۆڕشەکا پێسەو فێمێن جە ئەوروپانە وینیۆ. بەڵام جە ئێراننە کە یاساکاو حاشاهۆرگێرتەی بەشێوە ئەوەنەبڕیا جە کۆنتڕۆڵو حکوومەتینێ، کردەوەیێوە پاسنە مانایەوە قووڵتەرش هەن. ئا ژەنێ بە ڕووتکەرڏەیوەو وێش چینەکاو کۆنتڕۆڵکەرڏەیش هۆرتەکنێ کە سەرشرە سەپیێبێنێ و ڕاستیەکاو ئەزموونو وێش ئاشکرا کەرڏی، بە شێوەیێوە تەمام ڕستەیی، ئا ڕووداوەشە بە دنیای نیشان دا کە ڕووبەڕووش بۆوە. ڕووتیەکەش هۆربڕیەیوە بێ پەی ئازاروو سەرکوتکەرڏەی و هەرپاسە ئا هێزە بێ کە لازم بێ پەی مرڏایرەو سەرپێچییەکەیش.
۴ـ ئا تەرسا کە ڕووبەڕووش باوە
بە بۆنەو ئا ناڕەزایەتیوە کە ئا ژەنێ جە تاراننە جە وێش نیشانش دا، چەنی لێکەوتەیوە سەختی ڕووبەڕوو بۆوە، جە دەسبەسەرکەرڏەی گێرە تا بە ئەوەبڕیای کۆمەڵایەتی و حەتتا سزای جەستەیی و تێکدای دەرونی. سیستەموو یاسایی ئێرانی سزایێوە تونڏە پەی کەردەوەو ناڕەزایەتی سەپنۆ، بە تایبەت ئانیشا کە نمایشو جەمعیشا چەنە بۆ کە تەحەداو بەها ئیسلامییەکا کەرۆ. جە بەرەوەو بەرئەنجامە یاساییەکا، جە ئێراننە ئا ژەنا کە ناڕەزایەتی وێشا مڏابەر، فرەوجارا ئەوەبڕیای جە هۆز و یانە و کۆمەڵگایشانە بۆ تووشۆ. ڕەنگا کەردەوەیێ پێسەو ئا ژەنێ بۆ بە هۆو جەدەسڏایو تۆڕەپاڵپشتییەکا، حەتتا جە لایانوو کەسە ئازەیزەکایشاوە دوورێ کریاوە. سەرەڕاو ئانەیشە، ناڕەزایەتییەکەش سەرەنجوو داکۆکیکاراو مافو مرۆڤیش جە سەرانسەروو دنیاینە بەدەس ئارڏەن کە داواو پارێزنایش کەرا و هیوادارێنێ کە جە تونڏتەرین سزاکا پارێزیۆ. ناڕەزایەتییەکەش سەرەڕاو ئی گرڏ تەرسا تیشک وزۆ سەروو هێزوو قەناعەتی کە لازما پەی ئەوەمردای دژ بە سیستەمێوە ستەمکار.
۵ـ کاریگەری جیهانی و بانگەوازوو هامدەنگی
دنیا بە نیگەرانییێوە فرەتەر سەیروو خەباتو ئێرانی پەی مافەکاو ژەناش کەرڏەن و ئی ناڕەزایەتییە بە پەلە واتە و باسش فرەتەر کەرڏەن. چیرۆکەکێش دەنگش دانۆ دلێو خەڵکی جە سەرانسەروو وڵاتەکانە و پاڵپشتی چالاکوان و کەسایەتییە سیاسیەکا و رێکوستەکاو مافوو مرۆڤیش بەدەس ئارڏێنە کە جە ناڕەزایەتییەکەنە بانگەوازێ پەی کەردەوەکەی وینا. هەرپاسە گرووپە ئێرانییەکایش جە بەرەوەو وڵاتینە پەی پاڵپشتی و سازکەرڏەی، جەم بیەیوە و کەڵک وەرگێرتەی جە سۆشیاڵ میدیا پەی پەخش کەردەیوەو پێخامەکاشا و هۆربڕنای دەنگو وێشا جەمێبیێنێوە. جە ڕاو ئی کاریوە بە گرڏی، ناڕەزایەتییەکەش سنوورەکاش پڕنێنێوە و بیەن بە ھۆو گفتوگۆکرڏەی جە بارەوە مافەکاو ژەنی و ئازاڏی تاکەکەسی دژبە کۆنتڕۆڵکەرڏەی ئایینی جە سەرانسەروو دنیاینە.
۶ـ کاریگەری تاکە کردەوە سەروو هۆرئێستەیێوە گەورەتەر
کردەوە نەتەرسانەکاو تاکەکەسی، پێسەو ئا ژەنە جوانێ، نیشاندەروو هێزوو تاکەکەسینێ. ئاڏە نیشانش دا کە حەتتا جە وەرانوەروو فشارێوە بێئەنڏازەو دەوڵەتێوە سەرکوتکەری، ئیرادەو کەسێوە تاوۆ ئیلهامبەخش بۆ پەی هۆرئێستەیوە و سەرەنجوو خەڵکی کێشۆ پەی پاشێلکەرڏەی مافەکاو مرۆڤی چا یاگێ کە دنیا چەمپۆشیش چنە مەکەرۆ. چەنی هۆرسووڕیاو ئی چیرۆکێ پەیوەندی بە کردەوەو دەسەجەمعی ژەناو ئێرانی کەرۆ کە خەبات کەرا پەی مافوو هۆرچنیای چەنیەتیو ژیوایشا. جە وەختێنە کە ڕەنگا گۆڕانکارییێوە ساڏە و خاو بۆ و ئازاڏبیەی چەنی دوژمنایەتی وەرەوڕوو بۆوە، بەڵام هەرچی کەردەوێ ئازایەتینێ کەمێ زیاڏتەر زەنجیرەکاو ستەمی لاوازێ کەرا. گێڵایێوە خاو و پەڕ جە ئازارا، تر بەڵام گێڵایێوەن کە بە ملیۆنان کەسێ هیوایەت و ئۆمێڏ بەخشۆ کە وەرم بە ڕۆیێوە وینا کە تاوا ئازاڏانە دەنگوو وێشا هۆربڕنا و بێ تەرس ژیوا. ناڕەزایەتییو ئی ژەنێ چیرۆکو بەجەرگیو و وێگێرتەو و ئارەزوو مرۆڤین پەی کەرامەتی. کارەکەو ئاڏێ تاکە نوێنەرایەتیو هاواروو بێدەنگوو ملیۆنان ژەنی کەرۆ کە چێروو یاساو ستەمکارانە ژیوا، و مەتاوا ئازارەکاشا بە دنیای نیشان بڏا. بە ڕووتکەردەوەکەیش نەک تەنیا ورەو وێش بەرزکەرڏۆ، بەڵکوو هێزوو تەماموو هۆرئێستەیێوەش ئاشکرا کەرڏ کە بێدەنگ کەرڏەیش ڕەڏکەرۆوە.
چیرۆکەکێش بانگەوازێوەن پەی هەر کام جە ئێمە کە بە هامدەنگی یۆترینی مردمێرە و قسێ کەرمێ و پاڵپشتی ئا کەسا کەرمێ کە پەی ئازاڏی خەبات کەرا، بێ ئانەیە کە پەیشا گرنگ بۆ چێش مێ وەرەوڕووشا.
