بانگەوازوو حقۆقوو ئەفرادی کەمینە ملی، نژادی، ئایینی، زوانیەکا
ژیار سڵامەتیان
وەڵینە
مەجمەعوو گرڎینوو سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا، بە وەرچەم گێرتەی دووبارەی، پەی ڕایێو تەری دەسش نیان سەروو، یۆ جە ئامانجە بەیان کریایەکاو چارتروو سازمانوو نەتەوە یۆ گێرتە کا، و بەردەی وەڵێوەی و پشتیوانی پەی ئێحترام بە حقۆقوو ئینسانی وئازادیە بنە ڕەتیەکا گرڎوو ئەفرادوو بەشەری، بێ وەرچەم گێرتەی، جیاوازیە نژادی، جنسی، زوانی، ئایینی ئاڎیشا و چنی تآکیدی دووبارەیش، پەی باوەڕ بە حقۆقوو بنە ڕەتی ئینسانی و کەرامەت و ئەرزشتە زاتیەکاو هەر ئینسانێو، بە حقۆقوو بەرابەری ژەنوو پیای، و حقۆقوو ملەتەکا بریتی، جە گۆرەی یا وێقلەی. بە ئاواتۆ بە ردەی ڕاوەی و بەگا ئاردەو پڕانسیپەکاو چارتروو سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا و جە بانگەوازی جەهانی حقۆقوو بە شەری، جە عەهدنامەو وەرگیری سزادای وچالاکی پەی جە بەین بەردەی نژادی، عەهدنامەو بەین الملەلی حقۆقی مەدەنی و سیاسی، عەهدنامەو بەین الملەلی حقۆقی ئابووری و کۆمەڵایەتی وفەرهەنگی، بانگەوازی لابەرڎەو گردوو ستەم و تەحەموڵوو ستەمی جە لایانوو ئێختلاف وباوەڕوو ئایینیوە، عەهدنامەو حقۆقوو زاڕۆڵا، و حەر پاسە ڕاکارهایێوی بەین المللی جە سەتحووجەهانی و مەحاڵینە، و یا جە بەینوو هەر یۆ چا وڵاتانە کە ئەنداموو سازمانوو نەتەوە یۆگیرتەکانێ تەسویب و ئیمزا کریان،
—- بە وەرچەم گیرتەو مادەو27وو عەهدنامەو بەین المللی حقۆقوو مەدەنی وسیاسی کە پەی پشتیوانی حقۆقی، ئەفرادوو کەمینە قەومی، نژادیەکا مەرزیانەرە،
—- بە وەرچەم گێرتەی و بەگا ئاردەی حقۆقوو ئەفرادوو ملەتەکا، قەومەکا، ئایین وزوانوو کەمینەکا ئی هەرمانێ بۆ بە دیارکۆ سباتی سیاسی کۆمەڵایەتی ئا وڵاتا کە ئا کەمینێ چاگەنە مژیوا.
—- بە بەروسەی ئی حەقیقەتیە کە بە گا ئاردەی و پشتیوانی جە حقۆقوو ئەفرادوو کەمینە ملی، نژادی، ئایینی و زوانی بۆ بە یۆ جە مەرجە پەنەوازەکاو وەڵکۆتەی کۆمەڵایەتی، و بە شێوێوی گرڎین جە چوارچۆ یەک دانە دیمۆکراسی سەروو دەسەڵاتوو قانوونی بۆ بە دیارکۆ گەشەکەردەو هامکاری نیشتەجێیەکاو ئا وڵاتا،
—– بە وەرچەم گێرتەی ئا ئەرکە گرنگە کە سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی پارێزنای کەمینەکا قبووڵشا کەردەن،
—– بە هۆش وسەیوەی ئا هەرمانێ جە مەجمووعەنە: سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا بە تایبەت جە کومیسیۆنوو حقۆقوو بەشەری، کومیسیۆنوو وەرگیری جە ڕوودای ستەم بە کەمینەکا، و پشتیوانی ئاڎیشا و ئا بەڵگێ کە دمایی زیاڎێ بیێنێ بە کنوانسیۆنە بەینەالمللیەکا حقۆق بەشەری، و کارسازیەکا تەروو بانگەوازی جەهانی حقۆق بەشەری، پەی پشتیوانی و وەڵەوە بەردەی حقۆقوو مللی، نژادی، ئایینی، زوانی مشیۆم بلۆ ڕاوە،
—– و بە پەشت بەسەی بە هەرمانەکا جە لایانوو دەسەڵاتەکا پەی پشتیوانی کەمینەکا و وەڵەوە بەردەی حقۆقوو ئەفرادو کەمینە مللی، ونژادی، ئایینی وزوانی، مشیۆم بلۆ ڕاوە، بە فەرمی شناسای پەنەوازەکاو ئەفرادی، بە متمانە بە کارامە بیەی ڕانمایەکا و وەڵەوەبەردەی حقۆق بەشەری بەینوالمللی، جە بارەو حقۆقوو ئەفرادوو کەمینە مللی ونژادی، ئایینی و زوانی، ئی بانگەوازە جە ڕاساو حقۆقوو ئەفرادوو کەمینە مللی یا نژادی ئایینی وزوانی، ئی بەنگەوازیە بەر وزمێ و وڵاوە کەرمێ،
مادەو1
- ملەتە ئەندامەکا، مەوجوودیەت وکێبیەی کەمینە مللی، قەومی، فەرهەنگی، ئایینی، و زوانیەکا جە هەڎوو ئی کەمینانە و هەلوو مەرجوو پشتیوانی جە کێبیەی ئاڎیشا بە گا بارا،
- ملەتە تابعەکا گردوو ڕانموونیە پەنەواز قانوونی و بڕیارە زەرووریەکا جە ڕاساو یاوای بە ئی یاوگەیە وەرچەم گێرا.
مادەو2
- ئەفرادوو کەمینە مللی، قەومی، ئایینی، زوانی(کە جە ئیسەوە کەمینە شناسە کریا) جە بواروو تاکی وکۆمەڵایەتیوە حەقشا هەن کە ئازادانە و بێ هیچ شێوە تەبعیز یا مزاحمەتیێ فەرهەنگوو وێشا بە کار بارا، و ئایینوو وێشا عەلەنەن بەیان کەرا، بۆنە و مەراسم و زوانوو وێشا بە کار بارا،
- حەق پەنەدای یا حەق پەنە نەڎای چی بانگەوازنە هیچ ئاکامێوی مەنفیش پەی ئەفرادوو کەمینەی نیا.
مادەو3
- مللەتە تابعەکا گردوو ئا هەرمانا کە پەنەواز بۆنە و زەرووری بۆنە، پەی متمانەو ئەفرادوو کەمینەی پەی بەگا ئاردەو وشتەروو حقۆقی ئینسانی، وئازادیە بنە ڕەتیەکاو ئاڎیشا و بەڕاوە بەری جە وەراوەروو قانوونیوە بێ هیچ ڕەواداشتیوی تەبعیزی هەرمانە کەرا،
- مللەتە تابعەکا هەرمانێ پەنەوازە پەی خوڵقنای وبەگا ئاردەو هەلوو مەرجێوی شیا جە بارەو ئەفرادوو کەمینەکاوە جە ڕاساو کەرەسەوخسڵەتەکاو ئاڎیشاوە و ڕەواجوو فەرهەنگ، زوان، ئایین، سنەت، وجلوو پۆششوو ئاڎیشا هەرمانەش پەی کەرا، مەگەر ئانە کە بەگا ئاردەو ئی مەوردە تایبەتیە چنی قەوانینوو مللی یا ستانداردە بەینەالمللیەکا دژایەتیش بۆنە.
- مللەتە تابعەکا بە نسبەتوو ئیمکانات و کەلوو پەلیشا مشیۆم هەرمانێ پەنە وازە چی بوارەنە پەی ئەفرادوو کەمینەی، پسەو دەرفەتی شیا پەی فێربیەی زوان ئەڎایی، و یا بە دەسۆ گێرتەی قەوانین و ڕیسا، زوان ئەڎایی وێشا بە کار بارا.
- مللەتە تابعەکا بە نسبەتوو ئێمکانات و کەلووپەلی پشتیوانی جە بوارەکاو وەنەی بە زوان ئەڎایی، و تەشوێق پەی بەگا ئاردەو زانشتی ویەرینی، زوان ، سنەتەکا، و فەرهەنگێو کە دلێ مەرزوو کەمینەکانە هەن بەگا بارا،
- مللەتە تابعەکا مشیۆم پەی بەشداری کامڵوو ئەفرادوو کەمینەکا، پەی وەڵکۆتەی ئابووری، مللی جە وڵاتشانە هەرمانە کەرا.
مادەو5
- سیاسەتەکێ و پلانە مللیەکێ مشیۆم جە ڕاساو بە گا ئاردەو بەرژەوەندی مەشرووع ئەفرادوو کەمینەی ڕێتەو پێتە کریا، (ڕێتەو پێتە. جیاتی بەرنامەڕیزی وتەعبیەی بەکارم ئاردەن)
- پلان و هامکاری بەینوو پارێزگایەکانە مشیۆم پەی بە گا ئاردەو بەرژەوەندی مەشرووعوو ئەفرادوو کەمینەکا بەرنامەشا پەی ڕێچمێ،
مادوە6
پارزگاکێ یا ئیالەتەکا مشیۆم چا پرسانە کە پەیوەندیشا بە ئەفرادوو کەمینەیوە هەن بە وەرچەم گێرتەو پرسەکا تەری، جە بواروو واڕوو گۆر کەردەو ئێتلاعات وتە جروبە پەی تەشویقی وەراوەروو بەگا ئاردەو متمانەی وهامکاری جە بەینوو ئاڎیشانە کۆشش کەرا،
مادەو7
مللەتە تابعەکێ مشیۆم جە ڕاساو بە گا ئاردەو ئا حقۆقا کە چی بانگەوازەنە دڎانشا پۆرە نریان کۆشش کەرا.
مادەو8
- هیچ چێوێ چی بانگەوازەنە نمەبۆ بۆ بە وەرپەنگوو بە گا ئاردەو تەعەهود و پەیمانە بەین المللیەکا بەینوو مللەتە تابعەکا وکەمینەکانە، بە تایبەت مللەتە تابعەکێ بە باوەڕی تەمام ئا ئێلزاماتێ کە جە عەهدنامەکانە و تەوافوقە بەینەالمللیەکانە قبووڵشا کەردینێ بەراشا ڕاوە.
- بە گا ئاردەی کرداری حقۆقیو کە چی بانگەوازەنە دیاری کریان، نمەبۆ بۆ بە وەرپەنگوو بە هەدەر بەردەو ئا حقۆقا کە جە بانگەوازیە جەهانی حقۆق بەشەری و ئازادیە بنەڕەتیەکانە ئشارەشا پنە کریان،
- ئا هەرمانێ کە جە لایانوو مللەتە تابعەکاوە پەی بەگا ئاردەو ئی حقۆقا چی بانگەوازەنە کریا، نمەبۆ جە پلۆ ئەوەڵینە بە شێوێو شی کریۆوە کە خەلافوو ئەسڵوو بەرابەری ئەفرادی کە جە بانگەوازی جەهانی حقۆق بەشەرینە ئاماژەش پنە کریان قەرار گێرۆ.
- هیچ چێوێ چی بانگەوازەنە نمەبۆ ئساس و بنۆ هیچ هەرمانێوەش، دژایەتی کەرۆ چنی ئسوولوو سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا، بە تایبەت نمەبۆ حەقوو مللەتەکا جە بەرابەری دەسەڵاتداری و سەربەخۆیی سیاسی و (ئەرزی) ڎامڎار کەرۆ،
مادەو9
ئاژانسە تایبەتیەکێ و ڕێک وزیایەکاو سازمانوو نەتەوە یۆگێرتەکا مشیۆم پەی بەگا ئاردەو کامڵوو حقۆق و ئا ئسوولێ کە چی بانگەوازنە دیاریێ کریێنێ، جە بواروو سەڵاحیەتوو وێشانە بەشداری کەرانێ.
دەس وەس پەی وەنەیتا جە ئاخرۆ پەی ئانەی مانیاییت بەر پشۆ ئی دوە بنجکە وەشەیچە وەنۆ پێشکەشتا با
” ئا کەسە کە کۆش(کوە) ئارد ڕێخەوە، کەسێو بێ کە وەڵتەر ڕێزوو خڕ چنێوە” “زەربوڵمەسەڵێوی چینی ”
“گۆرەتەرین کەرەسەو دفاع کەردەی جە وەراوەروو دوشمەنەکاتاوە خرەد و ئەندیشەن”
“حکیم ارد بزرگ”
هۆرگێڵنای: ژیار سڵامەتیان
ڕێکەوتوو29ئاوەوەر1392ڕۆجیاری
مەریوان
