کورد و سیاسەت
محەمەد حەکیمی
بەشی دووهەم
دوای ئەوەی بە هۆی هەل و مەرج و گوشارەکانی رژیم بۆ سەر خەڵکی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان، خۆپیشاندانەکان هەموو کوردستانی تەنیەوە، ئێستا لیرەدا ساتێک رادەوەستین لەسەر چونیەتی بیرکردنەوەی رووناکبیران، حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، ئەو ناوەند و ئن جی ئۆیانەی کە خەڵکی خۆڕست دایان مەزراندوە و تا ئێستاس هەزینەی زۆریان لە پێناوی خەباتی مەدەنیدا داوە و هەروەها ئەنجومەنە ئەدەبییەکان و فێرگەکانی زمانی کوردی و … هتد. ئەم کۆمەڵە رووناکبیرە تەنها بە هۆی هەوڵەکانیان بۆ پاراستنی زمان و ژینگە و هەوڵ بۆ کەمکردنەوەی خەسارە کۆمەڵایەتییەکان و یارمەتیدانی خەڵک، تووشی گیران و زیندان و ئەشکەنجە دەبنەوە.
هەمووان دەزانن کە لەم سەدەدا پرسی کورد چوەتە قۆناغێکی هەستیار و باسی پێناسەی نەتەوەیی کورد باسێکی گرینگی تاکی کورد و ناوەندە سیاسی و ڕۆشنبیرییەکانە و ئەمەش ناراستەوخۆ کاریگەری ئەرێنی لەسەر سیاسەت، حزب، چالاکانی مەدەنی و رووناکبیران داناوە و تەنانەت حزبە کوردیەکانیش بە شێوەگەڵی جۆراوجۆر وەڵامی ئەو مەیل و ویستەی کۆمەڵگای کوردستان دەدەنەوە و ئەمەش بۆەتە هۆی ئەوەی کە حزب و خەڵک زیاتر گرێدراوی یەک بن و بە کوردیەکەی ئاوێنەی باڵا نوێنی یەک بن.
ئێستا پرسی کورد لە هەموو جیهان رەنگی داوەتەوە چوەتە قۆناغێکی نوێوە و هەموو ناوچەکەی تەنیوەتەوە و گرنگی تایبەتی بۆ نە تەنها ناوچەکە بەڵکوو بۆ هەموو جیهان و زلهێزەکان هەیە و وڵاتە زلهێزەکان بە شێوەی جۆراوجۆر لە کێشە و ململانێ سیاسیەکاندا حیساب لەسەر کوردستان دەکەن. رووناکبیران و چینی نوخبەی کۆمەڵگای کوردی ئاستی خەباتیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە رێگەی چالاکییە مەدەنییەکانەوە بەرەو پێش بردووە و بونەتە پێشەنگی خەباتی کورد بە هەموو چین و توێژەکانی و جوان لە بیرمە ساڵی ٢٠٠٧ کاتێ لە شاری سەقز لەگەڵ کۆمەڵیک رووناکبیر قسەمان دەکرد دەیانوت هەر رووناکبیرێکی کورد پەیوەندی بە حزبەوە نەبیت ئەوا ناتوانێت رووناکبیر بێت بەڵام دەبینین ئێستا بە دەیان رێکخراوی مەدەنی چالاک لە ژینگە پاریزیەوە تا ئەنجومەنی ئەدەبی و فێرگەی زمانی کوردی و ناوەندی دیکەی سەربەخۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستان هەن و چالاکانە خەباتی خۆیان بە دژی دەستێوەردان و بێمافیی خەڵک و سیاسەتە ناڕەواکانی دەسەڵاتداران دەکەن و لەم ریگادا بە دەیان کەسیان گیراو و ئیستا لە زیندانەکانی رژیمدان.
ساڵی ١٩٩٠ی زایینی دوای لە ناوچوونی “یەکێتی سۆڤیەت” و دوای تەواو بوونی شەڕی سارد و هەروەها دوو دەستەیی لە جیهاندا، فەزاێکی نوێ و تازە لە جیهاندا خوڵقا، لە سەرەتای دەیەی ١٩٩٠ی زایینی سیاسەتی گشتی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بە گشتی گۆڕدرا و لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٠ی زایینی سیاسەتێکی نوی لە ناوچەکە دەستی پیکرد. ئەمە وەرچەرخانێکی ئەرێنی بوو لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا بە قازانجی کورد شکاوە، بە تایبەتی دوو رێکخراوی گرنگ لە بەشی مافی مرۆڤ و هەروەها دەستێوەردانی مرۆڤ دوستانەی ئەو وڵاتە لە کاروباری دەرەوەی ئەمریکا وایکرد ناوچەکە، سیاسەت و هژمونیەکان بە قازانجی نەتەوەی کورد بچەرخێت و هەلبگەرێتەوە. هێرشی حکوومەتی ئەو کاتی عێراق بۆ سەر کوەیت و ڕاپەڕینی خەڵک لە باشووری کوردستان و دواتر دروستکرانی ناوچەی ئەمن لە کوردستان وایکرد کە هەرێمی کوردستان بتوانێ وەکوو ناوچەیەکی نیمچە سەربەخۆ دابمەزرێ.
دوای شەڕی دووهەمی کەنداو و ئەوەی ئەمریکا وڵاتی ئیراقی بە گشتی داگیر کرد زۆر کەس پێیان وابوو کە ئەو وڵاتە بۆ دابینکردنی ئەمنییەت و ئارامی بەتەمای پێکهێنانی ئاڵوگۆر لە جوگرافیای سیاسیی ناوچەکەدایە، لە حاڵیکا بەرژەوەندی ئەمریکا لەوەدا بوو کە ناوچەکە بە شێوەی ئاڵوز بمێنێتەوە و لەمناوەدا کورد زیاترین زەرەرمەند بوو.
لەمناوەدا، رژیمی ئیسلامی ئێران زیاترین ترسی لێنیشتبوو، چونکا بە نزیک بوونەوەی ئەمریکا، رژیمی ئیسلامی وایی هەست دەکرد کە بزوتنەوەی کورد بەهێزتر دەبێت و گوشارەکانی ئەو وڵاتە بۆ سەر ئێران نیشانیدا کە پرسی کورد گرنگی تایبەتی لە ناوچەکە پەیدا کردوە، بەڵام لە واقعدا کوردی رۆژهەڵات بە پێچەوانەی بەشەکانی دیکەی کوردستان بوونە قوربانی سیاسەتی ناوچەیی و بەشەکانی دیکە کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان و دوای بەهاری عەرەبیش لە وڵاتی سوریە کوردەکان توانیان بەشێک لە کوردستان رزگار بکەن و خۆیان دەسەڵاتی خۆیان بە دەست بگرن. ئەمانە وایکرد رژیمی ئیسلامی ئێران هەست بە مەترسیەکی گەورە بکات. هەر بۆیە هەولیکی ئێجگار زۆریدا لە رێگەی ئەو گرۆپ و تاقمانەی نزیک بە خۆیی رێگە لە جم و جۆلەکانی کورد بگرێت و بە کۆبوونەوەی “سێ گوشە” ئێران، ئیراق و تورکیە، هەولیاندا شۆڕشی کورد لە ناو ببەن و بە هێرش کردنە سەر کەرکووک و هەروەها وڵاتی تورکیە بە هێرش کردنە سەر عەفرین رژیمی ئیسلامی و نەیارانی کورد نیشانیداندا کە بە هەموو شێوە دژی ئەم نەتەوە دەوستنەوە و لەمناوەشدا ئەمریکا پشتی کوردی نەگرت و رێگەیدا کە ئەو وڵاتانە هێرش بکەنە سەر کوردستان و لە باشوور لە سەدا ٥١ی خاکەکەیان لە دەست بدەنەوە و تا ئێستە راستەوخۆ دەستی لە کاروباری وڵاتی ئێران بە تایبەتی پرسی کورد دەستی وەرنەداوە و دەبێ ئاماژە بەوە بکەم کە سیاسەتی ئەمریکا سەبارەت بە پرسی کورد هیچ ئاڵ و گۆڕێکی بە سەردا نەهاتوە و بە ئێستاشەوە ئەمریکا بە قازانجی کورد هەنگاوێکی نەناوە مەگەر ئەوەی قازانجی تایبەتی خۆیی هەبێت و هەمیشە کوردیان وەک شەڕکەرێکی باش بینیوە نە سیاسیوانێک باش و بە ئەزمون و تا ئێستا و ئەوەی دیومانە ئەمریکا لە کاتە هەستیارەکان پشتی کوردی چوڵ کردوە و ئامادە نەبوە بەرگری لە گەورەترین نەتەوەی جیهان بکات کە خاوەن دەوڵەت و کیانی خۆیان نین و وڵاتەکەیان بوەتە کولونیکی نێو دەوڵەتی لەلایەن چوار دەوڵەتی سوریە، تورکیە، ئێران و ئێراق.
لە ساڵی ٢٠٠٢ ی زایینی راپورتێک لە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا چاپ و بڵاو بوەوە،ئەو راپورتە باس لە دید، بۆچوون، روانگە و فکریەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە سەدەی ٢١ دەکات و نەخشەیەکی زۆر روون بە دەستەوە دەدات. یەکێک لەو شتە گرنگانەی کە لەو راپورتەدا بەدیی دەکرا باس لە چونیەتی مافی مرۆڤ و بەرەوپێش چوونی ئەو بەشە دەکات. لەو راپورتەدا باس لە ئازاد کردنی زیندانیانی سیاسی، پەرەپێدان و بلاوبوونەوەی دێمۆکراسی و ئازادی و پشتیوانی لە کەمایەتییە نەتەوەییەکانی دەکرد و هەروەها باسی لە رژیمی ئیسلامی کردوە کە تێدا هاتوە رژیمی ئیسلامی لە پیناو کێشەی نەتەوەیی زۆر زوو بە چۆکدا دێت و توشی کێشە دەبێت، کە لێرەدا دەبێ ئەوە بڵیم ئەو راپورتە لە زۆر ئەو بەشانە و سیاسەتانەی کە بەرانبەر بە رژیمی ئیسلامی باسی لێوە دەکەن زۆر هەلە بوون و ئەو رژیمە تا ئێستا نیشانی داوە کە گرنگی بە هیچ شتێک نادات جگە لە رێباز و بەرەو پێشچوونی فکریەتی خۆیی.
لێرەدا دەمەوێ بگەریمەوە بۆ باسی رووناکبیران و هەڵسووراوانی مەدەنی و ژینگە پارێز کە ئەوان بە ویست و داخوازیی خۆیان دێنە مەیدان و هاتونەتە ناو ئەم رێرەوە لە خەبات. لیرەدا دەبێ باسی ئەوە بکەم لە خەڵکی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان گرنگی زۆریان بە ئن جی ئۆکان و چالاکی مەدەنی و ژینگە پارێزی داوە و ئەوەیان کردوە بە یەکێک لە نەخشە ریگاکانی خۆیان بۆ بەربەرەکانی لەگەڵ رژیم و هەر ئێستا زیاتر لە ١٥٠ چالاکی خویندکاری و مافی مرڤ و ژینگە پارێز و … هتد لەلایەن رژیمەوە دەستگیر و بۆ زیندانی سپا لەشاری ورمێ گوازراونەتەوە. داواکارییەکانی بزووتنەوەی خوێندکاریی کورد بەشێک لە ویست و داخوازیەکانی نەتەوەی کوردی تێدایە و بە روونی باس لە مافی نەتەوەی خۆیان و ئازادی زیاتر و مافی سەرەتایی خۆیان دەکەن و ئەمەش بوەتە چەقلی چاوی رژیمی ئیسلامی، هەر بۆیە بەو شێوە چالاکانی خوینکاری ومەدەنی کورد دەستگیر و رەوانەی سیاچالەکانی خۆی دەکات .
لێرەدا دەبێ ئاماژە بە سیاسەتی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بکەم کە لە راپورتی کۆمەڵی خوێندنەوەی سەرۆک کۆماری ئەمریکا کە تایبەتە بە ئەنجومەنی واشنگتون دەڵێت: باشترین کار بۆ ئەمریکا ئەوەیە کە گۆڕانکاری بنەرەتی بە سەر ئێراندا بێت و لە نەگۆڕێنی رژیمی ئیسلامی ئێران جیهان بە تایبەتی ناوچەکە ئارامی و سەقامگیری بە خۆیەوە نابینیت. سیاسەتی ئەمریکا بۆ ناوچەکە ئەوەیە کە بەر بە دەسڕاگەیشتنی حکوومەتی ئێران بە شەکی ئەتۆمی بگرێ و بەر بە سەرەڕۆییەکانی ئەو دەسەڵاتە بگرێ کە دەتوانێ هەڕەشە بێ بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. باسی گرینگیدان بە دموکراسی و ئازادییەکانیش لە چوارچێوەی پێداویستییەکانی سیستمی ئابووریی سەرمایەداریدایە کە پێویستی بە سەقامگیریەکی ڕێژەیی هەیە. ئەو گوشارانەی سەر حکوومەتی ئێران ترسی خستووەتە گیانی دەسەڵاتدارانی حکوومەتی ئیسلامیی ئێران و ئەوانیش کە کوردستان وەکوو مەکۆی ئازادیخوازان و خەباتکاران دەبینن، گوشاری زیاتر دەخەنە سەر خەڵکی کوردستان.
