مناڵ ھاوسەری  و خەسارەکانی ….

0

سەیران مستەفازاد

مناڵ ھاوسەری بە شیوازێەک  لە هاوسەرگیری  دەکوترێت کە کەسێک پێش ئەوەی تەمەنی بگات بە ١٨ ساڵ ژیانی هاوبەش پیک بینێت . بەڵام وشەی مناڵ ھاوسەری  زۆرتر بۆ ئەوەی بکار دێت کە کچ لە ژێر ١٨ ساڵ و بە زۆرەملی دەبێت لەگەڵ پیاوێک ژیانی هاوبەش پیک بینێت. کە ئمەش ھۆکارگەلێکی جێاواز وەک قەیرانی ئابووری ، دابونەریت و کۆلتور و کێشەی بن ماڵەی ھەیە . لە وڵاتانی ئورووپایی و پێشکەوتوو  ژیانی هاوبەش لە تەمەنی کەمدا یەکێک لە شێوازەکانی هاوسەرگیری زۆرەملی بە ئەژمار دێت و جورێک لە پێشێل کردنی مافەکانی منداڵان و کچانە .  بە پێ جارنامەی جیھانی مافی مناڵ ، مناڵ بە کەسێک دەلێن کە تەمەنی لە ژێر ١٨ ساڵ بێت . لە نێوان ھۆکارەکانی کە مافی مناڵ  دەخاتە مەترسی ، مناڵ ھاوسەرییە کە زۆرترین  رێژەی ھەیە و مناڵ لە زۆربەی مافەکانی خۆی بێ بەش  دەکات . 

مناڵ ھاوسەری ھۆکارگەلێکی   جیاوازی ھەیە کە گرینگترینان  ئەم چوار ھۆکارە بە ئەژمار دێت :

١- جیاوازی  ڕەگەزی : لە وڵاتانی کە ژن  ڕەگەزی  دووھەم بە ئەژمار  دێت مافی ژن لە بەر چاو ناگرترێت . لە سیستمی پیاو سالار ، پیاو ڕەگەزی یەکمە و دەسەڵاتدارەو  ھەر بۆ ئەمەش     ژن بە حەزی پیاو ژیان دەکات و پیاو  مافی بەسەر ھەموو شتێکدا ھەیە و ژن وەک کالا یەک سەیر دەکرێت . 

٢- دابونەریتی   کۆمەڵگا :  لە ھێندێک  کولتورەکان کە لە ناو کۆمەڵگا  دا ھەیە  بە تایبەت  لە وڵاتانی دواکەوتوو بە ھۆی ئەوەی کە ھێندێک لە رەفتار زۆر دووپاتە دەبێتەوە، دەبێت  بە یاسای  ئم کومەڵگایە و خەڵک  قەبوولی دەکن و دەبێت بە بەشێک لەو دابونەریتی  ئەم کۆمەڵگایە و مناڵ ھاوسەری یەکێک لەو دابونەریتە  نادروستەیە کە   لە زۆربەی وڵاتانی دواکەوتوو ھەیە . 

٣- ھەژاری : بە پێ   ڕاپۆرتی یونیسێف لە ساڵی ٢٠٢٠ لانیکەم  لە سەدا ٤٠   ، ئەم کچانی  کە وڵاتانی فەقیر ژیان دەکەن بە ھۆی  نەبوونی   و بارودۆخی خراپی ئابووری بن ماڵە ، لە تەمەنی  کەمدا ئیزدواج  دەکەن و یا بن ماڵە لە بەرامبەر پارە دا دیان فروشن .

٤- نەبوونی  ئەمنیت : لە دە وڵاتی جیھان کە زۆرترین ڕێژەی مناڵ ھاوسەری  ھەیە بە تایبەت  لەوڵاتانی وەک یەمەن و سودان بە ھۆی شەڕی ناوخۆیی و نەبوونی ئەمنیت   ، بن ماڵەکان  بۆ پاراستنی کچەکان و ھەروەھا بە ھۆی ھەژاری بن ماڵەکان  کچەکانیان زوو  بەمێرد دەدەن  بۆ ئەوەی کەسێکی تر وەک پیاوێک لە سەر کچەکان بێت و بیان پارێزیت . 

بە پێ  ڕاپۆرتی یونیسیف لە ساڵی ٢٠٢٠ ، لەساڵێکدا لانیکەم   ١٢ ملیۆن کچ  ژێر ١٨ ساڵ لەسەراسەری جیھاندا  ، ئێزدواجیان کردووە و ئێران دوای وڵاتی گینە لە پلەی دووھەم  بۆ مناڵ ھاوسەریدا بە ئەژمار  دێت .

بە پێ  یاسای بنەڕەتی ئێران  خالی ١٠٤١  یاسای مەدەنی ، ئێزدواج لە ژێر ١٣ ساڵ بۆ کچان   بە ئیزنی دایک و باوک  کێشە  نییە و یاسای  بە ئەژمار  دێت . بە پێ ئەو خالانی  کە لە لایەن    نیونەتەوەکان دیاری کراوە ئیزدواج  لە ژێر ١٨ ساڵ مناڵ ھاوسەری  و  جورێک لە دەستدرێژی  سێکسی بە ئەژمار دێت  بەڵام لە ئێران بۆ    پێش گرتن لە مناڵ ھاوسەری   یاسا نییە و  رێگەپێدراوە . 

بە پێ دوایین ئامارەکانی فەرمی ئێران لە ماوەی ٨ ساڵی رابردوودا زیادتر ە یەک ملیۆن و ٧٧ ھەزار   کچ   لە ژێر ١٨ ساڵ ئیزدواجیان  کردووە و ئەمە   زیادتر لە یەک لە سەر  پێنجی ئەو ئیزدواجانەیە کە ئێران تۆمار کراوە و ھەر چەند  ئم  رێژەیە زۆر زیادترە .

بە پێ ئامارەی رەسمی ئێران لە ماوەی ساڵی ١٤٠١ لە کوردستان ، زیادتر لە ١٤١٣٤ کەس لە ژێر تەمەنی ١٣ ساڵ و ٣٦٥ کەس لە  ژێر ١٥ ساڵ و زیادتر لە ٢٣٠ کەس لە ژێر ١٨ ساڵ بوون کە ئێزدواجیان  کردووە  ، کە ئەم ئامارانە زۆر راست نییە و زۆربەی  ئێزدواجەکان لە نوسینگەی تۆماری ئێزدواج  تۆمار ناکرێت . 

 دەرئەنجامی مناڵ ھاوسەری لە سەر کۆمەڵگا و تاکەکەس : یەکێک لە گرینگترین  دەرئەنجامی  مناڵ ھاوسەری دورخستنەوەی  ژنان و کچان لە خوێندنە  . کچانێک کە مناڵ ھاوسەری  دەکەن ناتوانن دەرس بخوێنن و یا کار و پیشەێکی تایبەت  فێر بن  و زۆربەیان  بە زۆری بن ماڵە دەبێت دەست لە خوێندن ھەل بگرن  و ئەمەش  کارێگەری لەسەر داھاتی کۆمەڵگا  دەبێت چۆن ئەم کچانە دەبن  بە دایکانی  داھاتوو و ھەر وەھا لە کاتی جودا بوونەوە  بە ھۆی ئەوەی کارێکی تایبەت  نازانن تۆشی  کێشە دەبن و ھەروەھا لە ئێران کاتێک کچ  مێرد دەکات ناتوانت لە مەکتبی ئاسایی    بەردەوام بێت لە خوێندن

یەکی ترلە  دەرئەنجامەکانی مناڵ ھاوسەری  توند و تیژی بەرامبەریان زۆرترە و دەستدرێژی  سیکسی و جەستەی بەرامبەریان دەکرێت . نەخۆشەکانی دەروونی و جەستەی و ھەروەھا  دووگیانی لە تەمەنی کەمدا کە زۆر مەترسیدارە و لە زۆربەی کات دا دەبێت   ھۆی گیان لەدەست دانی دایک و مناڵ  و گرینگترین بابەت  ، کچەکان   کاتی ژیانێکی باش و ئاسودە لەدەستت دەدەن و  بە زۆر لە دونیای مناڵی دور دەکەونەوە . 

بۆ ئەوەی مناڵ ھاوسەری بە تایبەت  لە وڵاتێکی وەک ئێران لە ناو بچیت  دەبێت دەسەڵاتداران  پروگرام و پلانی  تایبەت و گونجاوا دا بنیین  بۆ پاراستنی  مافی مناڵ  وەک یاسا ی  زیاد کردنی تەمەنی هاوسەرگیری ،  یاسای  ئەوەی کە مناڵ ھاوسەری  وەک تاوان بە ئەژمار بێت و ھەر بنەماڵە یا نوسینگەێک کە ئەم کارە ئەنجام  بدەن   تاوانبار بە ئەژمار    بێن و سزا  بۆیان دەر بکرێت . ھەروەھا بە ساز کردنی کولتوری دروست بۆ بنەماڵە لە رێگای پەروەردە و زانیاری بنە ماڵە  ، توانا کردنی کچان لە رێگای فێر کردنی   کار و پیشە و دەرس خوێندن ، لە ناو بردنی بیر و باوەری نادروستی ئایینی و   ھەروەھا  خەبات بۆ یەکسانی   رەگەزی و یەکسانی چینایەتی    دەتوانن    پێش بە مناڵ ھاوسەری بگردرێت. و تەنیا زەمانێک  کۆمەڵگا شایەتی  لە ناو چوونی مناڵ ھاوسەری دەبێت  کە حکومەت  بە ھاوکاری تەواوی خەلک  کار بکات  بۆ لە ناو بردنی ئەم   دیاردە قیزەونە.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *