وانەگەلێک بۆ سازان و پێکهاتن تێڕوانینێکی رەخنەگرانە بە ڕێفۆڕمخوازی لە کۆماری ئیسلامی ئێران .
س.الف.م
کەمتر لە دوو دەهە دوای شۆڕشی گەلانی ئێران، تاقمێک لە بلیمەت و نوخبەکان، بە ئامانجی دیمۆکراتیزە کردنی سیستمی سیاسی حاکم، حەوڵ و تەقەلای فکری و کردەوەیی خۆیان خستە گەڕ . ئەم بلیمەتانە و ئەندێشەکەیان بە نێوی ڕیفۆڕمخوازان و ڕێفۆڕم ناوبانگی دەرکرد و ئاڵوگۆڕیەکی بنەمایی لە مێژوی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆماری ئیسلامی بەدی هێنا . بەڵام لە ڕێگای گەیشتن بە ئامانجەکانیان لەگەڵ گەلێک تەنگ و چەڵەمەی جۆراوجۆر ڕووبەڕوو بوونەوە . دەست شتنەوە لە چاکسازی و تێپەڕبوون بەرەو دێمۆکڕاسی، ئەو نوخبەگەلەی کە بە شێوەی بەرچاو دەسەڵاتی سیاسیان بە دەست هێنابوو لەم بازنەیە وەدەری نان . ئامانجی سەرەکی ئەم وتارە رەخنە و لێکدانەوەی کاریگەری ڕەوتی ڕێفۆڕمخوازی لە پێکهاتەی کۆماری ئیسلامی ئێران بە تێڕوانینێکی ناوخۆییە .
ئەندێشەی دابین کردنی چاکسازی سیاسی لە پێکهاتەی دەسەلاتی کۆماری ئیسلامی ئێران و هەست بە پێویست بوونی، لە گۆڕەپانی ڕاستەقینەی سیاسی دوای شۆڕش بە کاندیداتۆڕی و سەرکەوتنی سەیید محەممەد خاتمی لە هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری لە ساڵی 1376 هاتە ئاراوە و بە دوای ئەودا ڕەوتێکی سیاسی بە ئامانجی پێکهێنانی هەندێک ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی بەدەست هێنا . نیزامی دەسەڵاتدار خۆی بەرهەمی شۆڕشیک بوو کە لە ناڕەزایەتی بە گەشە نەسەندنی سیاسی نیزامی پاشایی بە ئەنجام گەیشتبوو لەم سۆنگەوە جێی سەرنج و گرینگی پێدانە . زۆرداری، کورت کردنوەی ئازادی سیاسی و هەندێک هۆکاری کە لە پێکهاتنی داخوازی دێمۆکراتیک لە نێوان گرووگەلێکی سیاسی و بەشێک لە کۆمەڵگای ئێران و لە کۆتاییدا گرتنە دەستی دەسەڵات لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانی لێ کەوتەوە . لەسەر ئەم بنەمایە، پلانی دیمۆکراتیزاسۆن لە چوارچێوەی ئەندێشە یا دیسکۆرسی ڕێفۆرمخوازی لە نیزامی ساوای دوای شۆڕش ، گەلێک جێی تێڕامانە .
ڕەوتی ڕێفۆڕمخواز، لە درێژەی هەشت ساڵ دەسەڵاتداری، ڕۆڵی بەرچاوی گێڕا لە ئاڵوگۆڕی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە ئێران . مل نان بەرەو دێمۆکراسی ، یاسا تەوەری، ئازادی، کۆمەڵگای مەدەنی، سازان و پێکهاتن کە لە ڕوانگەی ڕێفۆرمخوازانەوە دیسان زیندوو کردنەوەی ئاڕمانەکانی شۆڕش دێتە ئەژمار . لە ڕاستیدا وتەکان، درووشمەکان و ئامنجگەلێکی جیاواز لە فکر و هزری زاڵ بە سەر گۆڕەپانی سیاسی ئەو سەردەمەی ئێران بوو .
نوخبەکانی ڕیفورمخواز لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا (لە سەر بنەمای قسەکانی خۆیان ) وە شۆن گۆڕینی شێوە و شکڵی بەڕێوەبردنی وڵات و زەق کردنەوەی ڕۆڵ و بەشداری خەڵک لە بەرێوەبردندا بوون . کە ئەمە خۆی بە مانای بە هێز کردنی لایەنەکانی دێموکڕاتیکی نیزامی سیاسیە . . گەرچی دابین کردنی دێمۆکراسی بەو شێوەی کە جیهانیە، پێویستی بە گۆڕینی زۆربەی پێکهاتە و یاسایەگەلە . بەڵام خاتەمی وەک ڕێبەڕی ڕیفۆرمخوازان دەیویست یاسای بنەڕەتی کۆماری ئیسلامی بێ هیچ کەم و کۆڕیەک بەڕیوە ببا ت . کە وابوو ویستی سەرەکی و بنەمایی ڕیفۆرمخوازان لە ئێران و هەروەها ئامانجی گشتیان « چالاکی لە ڕیگای دیمۆکراسی» بوو .
هەر وەک پێشتر ئاماژەمان پێکرد لێکدانەوەی ڕێفۆرمخوازی بە دروشم و ئامانجی سەرەکی ” گەشەی سیاسی ” و بە هێز کردنی “دێمۆکراسی” پەیوەندیەکی ئاشکرای لەگەڵ بۆچوونەکانی “تێپەربوون بە دێمۆکراسی”دا هەیە
هزری ڕێفورمخوازی لە کۆماری ئیسلامی ئێران سەرەڕای تەیار بوونی دۆخی سەرەتایی تێپەڕبوون بەرەو دێمۆکراسی لە ساڵی 1376( بە درووست بوونی قەڵەشتێکی ئیستراتیژیک لە نێوان نوخبەگەل لەسەر کردنەوەی کەشی سیاسی و مەدەنی یا تەنگ کردنەوەی ئەم کەشە) لە ئاکامی کردەوەی نەشیاوی نوخبەکان لە دابین کردنی پێداویستی فکری و کردەوەیی گوزار، نەزۆک مایەوە . نوخبەگەلی لایەنگری ئاڵوگۆری، بە هۆی جیاوازی فکر و کردەوەیان، نەیانتوانی بەسەر کێشەگەلی ناوخۆیی خۆشیاندا زاڵ بن .
بە پێکهاتنی ئەزموونێکی دۆڕاوی دیکە لە مێژووی چاکسازی لە ئێران، پاوانخوازی بە شێوەی توندتر لە پێشوو دیسان بەرهەم هێنرایەوە . لە ڕاستیدا لە دەهەی چوارەمی دوای شۆڕش، بە زاڵ بوونی ڕەوتی ڕادیکاڵی بناژۆخواز، سەردەمی پاش چاکسازی پێکهات . ئیدۆلۆژی ئیسلامی، پادگانی کردنی گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەڵایەتی، بە دەوڵەتی کردنی هەرچی زیاتری ئابووری، کورت کردنەوەی ڕۆژ لە دوای رۆژی ئازادی گەلی کۆمەڵایەتی و تاکە کەسی و زۆر بابەتی دیکە لە تایبەتمەندیەکانی ئەم سەردەمەن
